Zoom op één van de grootste pijnpunten in de modewereld: namaak. Je leest het om de zoveel weken in het nieuws: onafhankelijke designers, zoals de Belgische Murielle Scherre, die hun designs aan een spotprijsje in de rekken van een grote keten zien hangen, of gerenommeerde modehuizen die elkaar de oorlog verklaren wegens diefstal van ideeën –denk maar aan de titanenstrijd tussen Yves Saint Laurent en Christian Louboutin enkele jaren geleden met als inzet de rode zool. Namaak is van alle tijden en kent vele vormen, maar dat betekent niet dat je er niets tegen kan doen. Nele Somers, advocate intellectueel recht -in het bijzonder moderecht- bij Monard Law, maakt ons wegwijs:
Wat is namaak eigenlijk?
“Het is enorm moeilijk één noemer op de term te plakken, aangezien het in zoveel verschillende vormen bestaat. In deze context hebben we het specifiek over het kopiëren van andermans designs –dus niet de productie van fake Louis Vuitton tassen of Chanel parfums. Het gebeurt in alle richtingen: ketens die kleine designers kopiëren, kleine spelers die een groot modehuis gaan namaken, gevestigde labels onderling, designers die een keten na-apen, ketens die hun ideeën bij de concurrent halen, enzovoort. Men heeft het soms over een checklist van zeven punten om te controleren of een stuk al dan niet gekopieerd werd, maar in de praktijk verschilt die beoordeling van geval tot geval. In de rechtspraak wordt uitgegaan van een totaalindruk: zou ik als consument de indruk hebben dat deze twee stukken gelijk zijn, zonder daarbij naar afzonderlijke details te kijken? Als dat zo is, kan je beginnen met een specifiekere analyse en eventueel beoordelen dat er effectief sprake is van namaak.
Er bestaat hier trouwens veel speling in: als een designer andermans print gebruikt in een jurk die hij zelf tekende, maakt hij zich dan schuldig aan namaak? Niet wat de jurk betreft, die is van hem, maar wel wat de bedrukking ervan aangaat. In zo’n geval is er sprake van een “fashion remix” –te vergelijken met een DJ die een remix van een bekende song maakt, zonder daarvoor de toestemming te vragen.”
Bestaan er in België controle organen voor namaak?
“Er bestaan verschillende instanties, zoals de FOD Economische Zaken, die bevoegd zijn namaak aan te pakken, maar zij zullen nooit de eerste stap zetten. Ze schieten pas in actie eens een benadeelde partij een klacht indient.”
Wat kan je doen om namaak te voorkomen?
“Veel designers onderschatten hoeveel ze kunnen ondernemen om zich te beschermen tegen eventuele namaak én hoe gemakkelijk dat is. Ook al sta je aan het prille begin van je carrière, het kost je heel weinig om je door de juiste personen te laten adviseren en enkele eenvoudige maatregelen te treffen. Ik raad aan om je te informeren bij een gespecialiseerde advocaat of je licht te gaan opsteken bij het Flanders Fashion Institute (FFI): zij hebben de nodige kennis en contacten om je te begeleiden in deze fase, ook al kan je ze eigenlijk ook alleen.
- De eerste stap is je merkenrecht, dus je naam en huisstijl, veilig stellen. Dat doe je door je merknaam te laten registreren, op Benelux-, Europees- of internationaal niveau. Door dat te doen, kan je je merk onderscheiden van de rest en je profileren op de markt, wat de waarde van je designs zal opdrijven.
- De tweede bescherming is die van je product zelf: de auteurs- en modellenrechten die je erop kan claimen. Het goede nieuws is dat dit soort recht erg laagdrempelig is: het bestaat vanzelf, en wel vanaf het moment dat je product gemaakt is. Enige addertje: je moet wel kunnen bewijzen dat jij als eerste iets hebt ontworpen. Dat laatste doe je via het i-DEPOT, de website van Benelux Intellectuele Eigendommen, waar je schetsen of foto’s van je producten kan uploaden. Op die manier heb je later een vaste datum waarnaar je kan verwijzen wat het begin van je auteursrechtelijke bescherming betreft.
Kleine kanttekening: het kan best zijn dat iemand anders op net hetzelfde moment exact hetzelfde ontwerp uploadt. In dat geval hebben jullie beiden pech en moet je gewoon accepteren dat meerdere mensen hetzelfde idee kunnen uitwerken. Ook daarvoor is deze stap interessant: je kan bewijzen dat ook jij niet van kwade wil was, moest de andere partij een klacht tegen je indienen.”
Wat kan je doen eens je vaststelt dat iemand je designs namaakt?
“Ook hier zijn er heel veel opties: elke zaak is anders en afhankelijk van de betrokken partijen ga je zus of zo procederen. De beslissing om al dan niet actie te ondernemen ligt altijd bij de gekopieerde zelf, sommige mensen leiden psychisch onder een rechtszaak en willen het liefst de hele zaak zo snel mogelijk vergeten. Dat is hun volste recht, maar tegelijk ook jammer want de rechtbank gaat steeds op zoek naar de waarheid. Ik zou eerst een advocaat onder de arm nemen of me informeren bij diensten zoals het FFI. Je kan dan een ingebrekestelling laten sturen aan het adres van de copycat.
Vervolgens wordt er beoordeeld of er wel degelijk sprake is van een inbreuk. De vraag of er wel bescherming is, wordt dan gesteld. Je kan bijvoorbeeld niemand aanklagen omdat hij net als jou een bepaalde trend volgt: modetrends zijn van iedereen en niet beschermd. Je bent vrij ze te kopiëren, zo functioneert de markt nu eenmaal. Er moet dus wel sprake zijn van een zekere originaliteit. Als dat het geval was, wordt er een tweede vraag gesteld: lijken de twee stukken voldoende op elkaar om het over namaak te hebben? Dat wordt beoordeeld op basis van de totaalindruk waarover ik het eerder had.
Indien wel, bekijk je met de namaakpleger, en eventueel zijn advocaat, hoe het verder moet: is er mogelijkheid tot minnelijke schikking? Daarbij vermijdt hij een rechtszaak door je “in der minne” een som geld te betalen en zand erover. Dit is vaak het geval wanneer grote ketens ideeën pikken bij een kleine ontwerper. Dan wordt er enkele weken moord en brand geschreeuwd in de media en wordt het plots muisstil; het wil zeggen dat de ontwerper in kwestie waarschijnlijk toch een schadevergoeding heeft ontvangen, zonder via de rechtbank te passeren. Je kan ook speciale procedures inroepen, die hem dwingen de producten in kwestie meteen uit de rekken te halen, of die tot een inbeslagname van de betrokken designs leiden. Het hangt allemaal af van wat je exact wil: wil je vergoed worden? Wil je gewoon dat het namaak meteen wordt stopgezet? Wil je een grootscheepse rechtszaak? ... ”
Veel mensen zien af van deze stappen omdat ze bang zijn van de bijbehorende kosten…
“Dat is ook een doodzonde. Gerechtelijke kosten kunnen enorm hoog oplopen, mààr eerder dit jaar heeft het Hof van Justitie beslist dat je in zaken rond intellectueel recht een groot deel van die kosten krijgt terugbetaald –als je je gelijk hebt gekregen tenminste. In het verleden is te vaak gebleken dat originele designers geen actie ondernemen omdat ze bang zijn voor het prijskaartje ervan, of het zich niet kunnen veroorloven anderhalf jaar in een rechtszaak te zitten, en dat is niet eerlijk. Je moet nu in het achterhoofd houden dat de rechter je echt wìl helpen vergoeden.”
Is het een goed idee om naar de (sociale) media te stappen?
“Het is natuurlijk een goed drukmiddel voor de namaakpleger én je kan er bovendien zwart op wit je gelijk mee staven –aan het grote publiek toch. De meeste huizen houden dit soort zaken liever uit de schijnwerpers en zijn dan sneller geneigd je een voorstel tot minnelijke schikking te doen. Anderzijds kunnen ze je op hun beurt aanklagen voor laster, dus wees op voorhand wel zeker van je zaak.”
Wat zijn de sancties als iemand schuldig wordt bevonden van namaak?
- • “In de eerste plaats worden de namaakproducten van de markt gehaald. Tenminste, als ze tegen de tijd van de uitspraak nog in de rekken zouden liggen, soms kan het maanden duren voor zoiets gebeurt en dan is het verkoopseizoen al om.
- • Daarnaast heb je ook recht op fikse schadevergoedingen, gebaseerd op drie elementen. Ten eerste is dat de gederfde winst –oftewel de winst die je niet hebt kunnen maken doordat je het product niét als enige kon aanbieden-, aangedikt met een bedrag voor de morele- en reputatieschade die je hebt geleden. Als je kan aantonen dat de andere partij van kwade wil was –en dus volledig bewust namaak heeft gepleegd- komt daar nog een fors bedrag boven, de zogenaamde winstafdracht: je kan aanspraak maken op de winst die hìj met zijn gekopieerde designs heeft gemaakt!”
Hoe zit het met bepaalde fast fashion ketens, wiens hele bestaan gebaseerd is op goedkope reproducties van andere modehuizen? Looks die in januari op de catwalk in Parijs werden gepresenteerd, liggen soms reeds in februari in de rekken te blinken aan een spotgoedkope prijs…
“Ook hier dringt zich veel nuance op. Trends zijn, zoals ik al eerder zei, niet auteursrechtelijk beschermd, en vaak hebben die ketens een sterk juridisch team dat iets zal proberen afwijzen als ‘een trend’. Daarnaast zijn ze er ook expert in om door de mazen van het net te glippen, om stukken te ontwerpen die nèt niet als namaak kunnen worden beschouwd. Er bestaan binnenshuis vast richtlijnen om zich te kunnen verzekeren dat er niets letterlijk werd gekopieerd. Desondanks lopen er wel veel rechtszaken tegen dit soort ondernemingen, maar die beschouwen ze meestal als een berekend risico. De meeste ontwerpers zwichten ook voor de voorstellen tot minnelijke schikkingen en dat zal het bedrijf in kwestie altijd minder geld kosten dan een echte veroordeling.
Wat het kopiëren van grote namen betreft: de ketens oordelen -net als veel van hun slachtoffers- dat ze niet hetzelfde publiek hebben: iemand die haar zomergarderobe bij Zara bijeen shopt, zal niet snel hetzelfde bij Chanel gaan doen. Nog anderen beschouwen het als een compliment. Een foute redenering, want het schaadt de gekopieerde modehuizen wel degelijk: je werkt met een voltallig team keihard aan een collectie die, terecht, veel kost, maar tegen de tijd dat die in de rekken ligt, is de wereld hem alweer beu omdat het al duizenden keren, in minder kwalitatieve versie, op straat werd gespot. Dat is trouwens één van de redenen waarom zoveel grote spelers tegenwoordig met het See Now, Buy Now principe experimenteren: ze willen namakers gewoon te snel af zijn! Uiteraard hebben de meeste huizen ook een juridische afdeling, die bij al te flagrante gevallen van namaak in actie schiet.”
Wat is de invloed van sociale media op namaakpraktijken?
“Tegelijk gunstig en nadelig. Het mooiste voorbeeld zijn de Triangl bikini’s, die een gigantische instahype waren en prompt overal ter wereld werden gekopieerd. Het feit dat platformen als Instagram alles zo publiek maken werkt namaak natuurlijk in de hand. Hetzelfde geldt voor de modeweken: het ene moment wordt een stuk op de catwalk geshowd, een uur later liggen de eerste foto's ervan al bij het designteam van een slimme keten. Anderzijds beschermt openbaarmaking je ook tegen plagiaat en dus zijn het ook gedroomde netwerken om je gelijk van de daken te schreeuwen, al dan niet met bijbehorend beeldmateriaal. Je kan er ook andere consumenten mee oproepen een label of product te boycotten omwille van diens oneerlijke praktijken, ook dat is in het verleden efficiënt gebleken.”
