In Maradi, de tweede grootste stad van Niger, komen duizenden ondervoede kinderen weer tot leven. Het is daar dat Handicap International een veelbelovend project heeft opgestart, dat door België wordt gefinancierd.
Als je "Happy mama" leest, waar denk je dan aan? Een hashtag op Instagram met de perfecte foto van een skinny meisje en haar baby, beiden met een preppy look? Na een week in Niger denken wij bij de woorden "happy mama" eerder aan die supertrotse mama's die hun kindjes helpen bij het zetten van hun eerste pasjes. Een gebeurtenis waarvan ze nooit hadden gehoopt die te mogen meemaken. Badiya Issa is een van die mama's. We ontmoeten deze jonge Nigerese tijdens een kinesessie met haar tweejarig zoontje, Sabilou. "Ik ben in een gezondheidscentrum van Madarounfa (een stad in de streek van Maradi, nvdr) terechtgekomen omdat mijn zoon heel erg was verzwakt. Ik zat heel erg met hem in, hij had koorts, was uitgedroogd en leek enorm mager. Hij lag alleen maar. Hij kon zelfs niet rechtzitten, hoewel hij toch al 24 maanden oud was", vertelt Badiya. "Dankzij de oefeningen van de kinesiste, kan hij nu al zelf opstaan. Het is ongelofelijk. Straks kan hij alleen lopen en met de andere kinderen spelen, ik ben zo opgelucht dat zijn gezondheid blijft verbeteren."
En zo zijn er duizenden verhalen in Niger. Het is een van de armste landen ter wereld en in 2015 bereikte de ondervoedingsgraad bij kinderen er de "nooddrempel" van 15% die door de WGO is bepaald. Als Sabilou geen hulp had gekregen, dan had hij misschien wel de rest van zijn leven in een rolstoel doorgebracht... Terwijl het probleem met een paar kinesessies is opgelost. Als hij die sessies kan volgen, dan is het dankzij het project Esspoir* van Handicap International. Het project loopt sinds 2015 en dit niet alleen in Niger, maar ook in Burkina Faso en Mali. Het programma wordt gefinancierd via de Belgische Ontwikkelingssamenwerking en tovert gegarandeerd een glimlach op je gezicht. De positieve resultaten zijn hier immers concreet en snel zichtbaar. En het project is ronduit vernieuwend.
Esspoir wil problemen ten gevolge van ondervoeding bij kinderen jonger dan vijf jaar voorkomen en verminderen.
Hoe? Met kinesitherapie, stimulatie en bewustmaking. Natuurlijk is het van wezenlijk belang dat de kinderen op gewicht komen. Maar we moeten ons ook afvragen "What's next?". Een ondervoede baby is een baby met een tekort aan vitaminen en essentiële voedingsstoffen. Door die tekorten lopen zijn lichamelijke en mentale ontwikkeling vertraging op, met alle gevolgen van dien. "We stellen vast dat het organisme van deze kinderen over het algemeen zwak is. Ze hinken achterop, ze moeten alles opnieuw leren. Tijdens de sessies doen we oefeningen om de verschillende lichaamsgewrichten te buigen en uit te rekken en zo de spierspanning te versterken. Sommige vrouwen weten bijvoorbeeld niet dat het belangrijk is dat ze hun baby rechtop zetten", verklaart Serifatou Henri Martin, een van de kine's van het project. "Ik leer hen spelletjes aan die ze ook thuis kunnen spelen en zo merken ze al snel een verbetering. Het is ongelofelijk mooi te zien hoe de kinderen vooruitgang boeken! De moeders zijn altijd erg oplettend, sommigen onder hen komen echt van ver om de sessies bij te wonen".
Maar vóór de vrouwen die technieken in praktijk kunnen omzetten, moet de toestand van hun kinderen eerst stabiel worden. De meeste kinderen verblijven ongeveer een week in een Creni, een Intensief centrum voor herstel en voedingseducatie. Hier is, op de dokter na, geen man te bespeuren. Het zijn de moeders die dag en nacht bij hun baby waken. Allen samen in één grote kamer, soms met zijn vieren in een bed, ondergaan ze de kreten, het gehuil, de muggen, de overweldigende hitte en de veelvuldige stroomonderbrekingen. Ons eigen ongenoegen omdat we onze westerse ziekenhuiskamer met zijn maagdelijk witte muren moesten delen, smolt meteen als sneeuw voor de zon…
ZELFS Vrouwen uit Nigeria KOMEN NAAR Niger
De meeste "supermama's" worden door dezelfde symptomen gealarmeerd en komen daarom naar het Creni van Madarounfa. "Hun kindje heeft koorts en vermagert fel door voortdurend overgeven en herhaaldelijke diarree. Dat kan het gevolg zijn van een ziekte maar bijvoorbeeld ook van een gebrek aan hygiëne, zwangerschappen die elkaar te snel opvolgen of het feit dat de moeder haar kindje de eerste zes maanden niet uitsluitend borstvoeding geeft", legt Mahaman Hassi uit, de verantwoordelijke van het Creni. Zo heeft Naima Moussa door een knobbeltje in haar borst haar baby nooit de borst kunnen geven. Met ernstige blik houdt ze het frêle lichaampje van haar vier maanden oude dochtertje, Baira, in haar armen. De baby woog bij de geboorte slechts twee kilo en is zwaar ondervoed. "Thuis heb ik nog twee andere kinderen. Mijn buren zorgen nu voor hen, want mijn man is zijn zieke moeder gaan opzoeken", legt de mama uit. "Ik maak me veel zorgen over mijn dochter, soms huil ik de hele nacht lang, maar gelukkig is ze nu aan de betere hand." Voordat ik hier aankwam, kon ik haar niets te eten geven en hier zijn de zorgen tenminste gratis."
Mahaman Hassi vertelt ons dat Naima, zoals veel vrouwen in het centrum, uit Nigeria komt. "Dat is moeilijk, we vangen ze op hier in Niger maar op lange termijn kunnen we ze niet opvolgen. Bij hen gebeuren alle zorgen tegen betaling. Moeders geven er geld aan valse gezondheidswerkers die hen vervallen producten verkopen. Sommige kinderen krijgen zelfs bloedtransfusies met bloed dat niet met hun eigen bloedgroep overeenkomt." Safia en Gamila kennen die problemen maar al te goed. De vrouwen zijn samen uit Nigeria gekomen, elk met hun dochtertje. Na vier dagen in het Creni gaat het al beter met de meisjes en de opluchting staat op het gezicht van hun mama's af te lezen. De vriendinnen lachen en vertellen ons dat ze niet kunnen wachten om hun man terug te zien... Ze zijn hier al eerder geweest en ze sporen andere vrouwen uit hun dorp geregeld aan om naar het centrum te komen.
Informeren en stimuleren
"Ondervoeding wordt in Niger als een schande ervaren, het betekent dat je als vader hebt gefaald. Daarom komen moeders liever niet naar hier om hun baby te laten verzorgen. Of ze wachten tot er complicaties zijn. Het is zelfs niet per se een kwestie van geld. Zelfs het kind van een miljardair kan ondervoed raken, als het bijvoorbeeld een chronische maag-darmontsteking oploopt", vertelt Dr. Noura van het Creni van Maradi. "Daarnaast oefenen de mannen vaak grote druk op hun vrouw uit om snel terug naar huis te komen en voor hun gezin te zorgen. Een opname kan soms lang duren, waardoor de vaders hun echtgenote verwijtend vragen of ze soms naar het gezondheidscentrum zijn verhuisd", voegt Alzouma Abdourahamane, projectleider van Esspoir, eraan toe. Om te voorkomen dat bepaalde moeders ontslagdocumenten ondertekenen en het Creni verlaten vóór hun kind is genezen, gaat de ploeg van Esspoir de centra rond om ze te sensibiliseren.
En ze maken van de gelegenheid gebruik om de mama's emotionele stimulering aan te leren, een ander sleutelelement van het project en een volledig nieuw gegeven in Niger. Het doel? De mama's ertoe aanzetten met hun ondervoede baby te spelen. Vanop roze, blauwe en gele matten luisteren vrouwen met kleurige hoofddoeken oplettend naar de projectverantwoordelijken. Vandaag wonen ze hun eerste stimulatiesessie bij. Hier krijgen we als ondersteuning geen PowerPoint te zien, maar heel duidelijke tekeningen: meer dan 80% van de bevolking is immers analfabeet. De moeders hebben snel door dat slaapliedjes en verhaaltjes over prinsessen vóór de komst van het zandmannetje echt geen tijdverlies zijn.
"Een goede wisselwerking is erg belangrijk voor de kinderen, het is essentieel voor hun psychomotorische en affectieve ontwikkeling. Maar als een moeder merkt dat haar baby ondervoed is, denkt ze dat hij gaat sterven en dan kan het gebeuren dat ze er afstand van neemt, dat ze hem afzondert van de rest van de familie", legt de dokter uit. "Het zijn haast alleen mensen die hebben gestudeerd, die met hun kinderen spelen. De meeste vrouwen in het Creni wonen in een boerendorp, ze hebben niet veel tijd. Om 5 uur 's morgens staan ze op om gierst te malen, eten te maken, op het veld te werken... Wanneer ze 's avonds thuiskomen, hebben ze geen energie meer over en dan moeten ze nog voor de andere kinderen zorgen ook. In Niger hebben vrouwen gemiddeld acht kinderen, op kleine gezinnen wordt wat neergekeken."
Praten om het schuldgevoel kwijt te raken
Maar Handicap International wil ook de onafhankelijkheid een boost geven. In plaats van de Afrikaanse mama's aan te sporen om onbetaalbare made in China-rammelaars te gebruiken, worden werkplaatsen georganiseerd om ter plaatse speelgoed te vervaardigen. Zo gaan de vrouwen zelf autootjes of dieren uit klei maken, een materiaal dat hier in overvloed aanwezig is. Een superidee dat ook de deur openzet naar een groenere manier van leven, in een land waar de bomen vaak alle kleuren van de regenboog hebben... omdat ze vol plastic zakken hangen. Wanneer ze klaar zijn, komen de kunstenaressen ons trots hun beeldjes tonen. "Het is leuk om te doen, we zijn allemaal samen en we leren veel nieuwe dingen." Ik kan niet wachten tot mijn zoontje kan spelen met het speelgoed dat ik voor hem heb gemaakt", vertelt een van hen. In de werkplaats bij het ziekenhuis kunnen de vrouwen samenkomen en zich wat ontspannen. Armoede, gezondheidsproblemen, een ingewikkelde gezinssituatie...
Sommige mama's komen van ver en de medewerkers van het project zijn letterlijk hun redding. Speciaal voor de moeders die er mentaal onderdoor zitten, zijn praatgroepen opgericht. Elke week komen ze met vijf tot zes vrouwen samen om over hun problemen te praten, een soort groepstherapie dus, en dat in een regio waar alleen al het woord psycholoog de wenkbrauwen doet fronsen. "De moeders zijn het niet echt gewend om hun gevoelens onder woorden te brengen. Ze kunnen maar zelden iemand in vertrouwen nemen, de mensen houden geen geheimen en elk nieuwtje doet heel snel de ronde. Het is dan ook daarom dat we bewust vrouwen uit verschillende dorpen in eenzelfde praatgroep samenbrengen. Zo kunnen ze vrijuit vertellen zonder ongerust te hoeven zijn dat hun buren het ook te weten komen", vertelt Halimatou Hassane Bolmey.
Zij is psychosociaal supervisor en legt de deelneemsters van die dag uit dat ze zelf het thema van de sessie mogen kiezen en dat alles wat ze zeggen onder hen zal blijven. De ruimte is veilig en gossip is niet toegelaten. "In het begin zijn de vrouwen wat verlegen, maar ze praten al snel over wat hen dwarszit. Het stelt hen gerust te weten dat ze niet alleen zijn, dat er nog andere vrouwen zijn die met ondervoeding te maken krijgen. Door erover te spreken, kunnen ze zelf tot oplossingen voor hun problemen komen. Die proberen ze dan in de praktijk om te zetten en de week erna laten ze ons weten hoe dat is gegaan. Naarmate de sessies elkaar opvolgen, merken we een echte evolutie."
Het project Esspoir heeft dat goed gezien: de sociale dimensie speelt een belangrijke rol bij het probleem van ondervoeding. De moeders die het psychologisch het zwaarst hebben, worden bij hun aankomst in het Creni apart genomen en uitgenodigd om deel te nemen aan een private counseling-sessie. "De moeders hebben veel baat bij de sessies en hun kinderen onrechtstreeks dus ook. Ik heb een mama ontmoet die door haar man was verstoten omdat ze het niet kon vinden met zijn tweede vrouw. De man heeft voor de jongste echtgenote gekozen en de vrouw stond dus op straat, met haar baby.
Ze had geen geld om hem te eten te geven en hij raakte al snel ondervoed. We hebben veel gepraat en er zijn familieleden bij geroepen om te proberen het koppel met elkaar te verzoenen. Alles is nu terug in orde en met het kindje gaat het beter", vertelt een van de psychologen van het project, Garba Ousman. Maar om het ondervoedingscijfer en het aantal gevallen dat hervalt te laten dalen, zet Handicap International ook in op de bewustmaking. In de dorpen zijn bijvoorbeeld "gemeenschapsplaatsen" georganiseerd. Na een korte speech van het Esspoir-team over het belang van hygiëne of van exclusieve borstvoeding, kunnen zowel vrouwen als mannen er alle vragen stellen die ze willen.
Er worden ook "toezichtscomités" opgesteld, een soort van vriendelijke Big Brothers. Ze bestaan uit mensen van de gemeenschap die zijn opgeleid om moeders met een dipje of ondervoede kinderen eruit te halen en ervoor te zorgen dat ze bij bevoegde personen terechtkomen. Eens per maand vindt in de dorpen een heuse show plaats. "Recreatieve activiteit" noemen we dit. Wat er op het programma staat? Muziek, dansbattles, sketches en een quiz over ondervoeding waarbij er zeep te winnen valt. "De mensen kijken daar vol ongeduld naar uit, die shows zorgen echt voor een grotere verbondenheid van de gemeenschap. Het is fantastisch want iedereen wordt er beter van, we amuseren ons en tegelijk leren we nieuwe dingen bij", legt Alzouma, de projectleider, uit. "Het is belangrijk dat we de bevolking blijven sensibiliseren opdat ze ondervoeding kan voorkomen en onderscheppen. Sommige mensen denken nog steeds dat hun baby ziek is geworden door een of andere boze geest of omdat een bijvrouw hem heeft vervloekt. Die kinderen worden dan eerst naar een maraboe gebracht en pas daarna naar een gezondheidscentrum. En wanneer ze daar eindelijk aankomen, is het soms al te laat..."
Op lange termijn
Maar het project Esspoir wil bovenal worden vergeten en daarin schuilt zijn grootste kracht. Alles is zo uitgewerkt, dat het project, ook wanneer de financiering ophoudt, toch kan blijven doorlopen. Het is dan ook geen toeval dat de vrouwen worden aangemoedigd om zelf speeltjes te maken en dat er aan zoveel mogelijk mensen opleidingen zijn gegeven. "We proberen te steunen op bestaande structuren, de plaatselijke leiders bij het project te betrekken en niet teveel nieuwe postjes te creëren, in de hoop dat alles niet stilvalt wanneer Esspoir eindigt", geeft Alzouma aan. 45 Nigerese mama's zijn door het team ter plaatse opgeleid. Aangezien ze zelf het programma hebben gevolgd en hun eigen kinderen konden zien evolueren, zijn zij de beste ambassadrices die het project zich kon wensen!
Zij geven nu hun kennis aan de andere ouders door en controleren via huisbezoeken in de dorpjes of de goede praktijken worden toegepast. Natuurlijk loopt alles in het project niet altijd op wieltjes. De kine's verzuipen vaak in het werk, de mannen werken niet altijd mee en de mama's krijgen niet altijd snel genoeg hulp... Maar de concrete resultaten zijn er. Met een goede basis en diepe wortels. En dat is grotendeels dankzij de moeders. Die fantastische, geweldige moeders die hun kinderen op handen dragen, letterlijk en figuurlijk. Happy badass mama's die alle respect van de wereld verdienen.
Copyright: Johanna de Tessières / Collectif Huma.
