Happycratie: hoe de wereld ons verplicht gelukkig te zijn

De tijd van weemoed is passé. Je hebt het waarschijnlijk al gemerkt: geluk wordt beetje bij beetje de filosofie van het leven. De dwang om gelukkig te zijn, is overal. Zelfhulpboeken staan aan de top bij de best verkochte op Amazon. Bureaus overstromen van happiness managers, apps om ons geluk op peil te houden verdubbelen in hoeveelheid en sinds 2018 biedt Yale een cursus aan die zich focust op "de psychologie en het mooie leven". Op Instagram werd de hashtag #GoodVibesOnly al 7 miljoen keer gebruikt. We weten het tegenwoordig allemaal: een heldere foto waarop je glimlacht krijgt veel meer likes. Op het eerste zicht zien we het probleem ook niet, want gelukkig zijn oogt veel sympathieker, toch? Niemand zal nee zeggen tegen wereldvrede, puppy's of een goed stuk pizza. Toch is het niet allemaal rozengeur en maneschijn volgens Eva Illouz, sociologe, en Edgar Cabanas, dokter in de psychologie. Ze kaarten de perverse gevolgen aan die een maatschappij waar geluk religie is, kan veroorzaken.

Happycratie

In hun boek Happycratie, dat enkele maanden geleden verscheen, leggen ze uit hoe de industrie controle heeft genomen over ons leven. "Het is een heuse business die zich ontwikkeld heeft samen met zelfhulpboeken, levenscoaches, apps... Het volk is geobsedeerd geraakt door geluk. Ze zijn steeds bezig met aan zichzelf te werken en hoe ze zichzelf kunnen verbeteren. Dat stimuleert op zijn beurt de drang naar consumptie. Er zijn altijd wel nieuwe technieken, nieuwe gidsen of producten die het beste resultaat beloven. Maar deze zoektocht is een straatje zonder eind: we zullen nooit te gelukkig zijn", analyseert Edgar Cabanas. Hij legt uit dat men zich altijd de vraag moet stellen van wie deze geluksindustrie eigenlijk profiteert. Pascal Minotte, psychologe en verantwoordelijke voor de projecten bij het centrum voor mentale gezondheid, bevestigt dat. "Mensen die in alle omstandigheden rustig kunnen blijven, zijn natuurlijk veel gemakkelijker te beheren. Bedrijven stellen niet voor niets een happiness manager aan voor hun werknemers."

Positieve psychologie

Die zoektocht naar geluk komt niet uit de lucht vallen. Eind jaren 90 verspreidt zich de "positieve psychologie", afkomstig uit de VS. Het concept? Iedereen kan zijn of haar leven heruitvinden en de beste versie van zichzelf bereiken door een nieuwe, positievere blik op zichzelf en de wereld aan te nemen. Easy peasy! Met behulp van Noord-Amerikaanse financiële steun, werd de positieve psychologie vlug beschouwd als een wetenschap. Maar wie zegt dat de wetenschap altijd zo betrouwbaar is? Het probleem met deze manier van denken is dat het een schuldgevoel kan oproepen. Onder 'iedereen kan gelukkig zijn, je moet het gewoonweg willen' kan je ook 'het is jouw schuld dat je niet gelukkig bent, je had er maar voor moeten werken' verstaan. "Tegenwoordig is iedereen verantwoordelijk voor zijn of haar welzijn en zoekt iedereen naar zijn weg", legt Pascal Minotte uit. "Geluk als doel in het leven is mooi als alles goed gaat, maar anderzijds kan het tegenslagen vergroten."

Individualistische visie

Dat wordt ook aangegeven in het boek van Eva Illouz en Edgar Cabanas. Het is de positieve psychologie die een sterk individualistische visie promoot. Als geluk een zaak is van persoonlijke wil en het perfectioneren van jezelf, waarom zouden we ons nog engageren voor en bezighouden met anderen? Martin Seligman, één van de goeroes van deze beweging, heeft zelfs een happiness formula opgesteld. Volgens hem zou 90% van ons geluk afhangen van de individuele en psychologische factoren. De genen zouden voor 50% meespelen en onze acties en gedachten voor 40%. Onze levensomstandigheden en externe factoren zouden maar verantwoordelijk zijn voor een magere 10%.

"Wat er hier gezegd wordt is dat de sociale krachten, de culturele vooroordelen, de politieke structuren of de machtsverdeling, niet van belang zijn. Ieder kan zijn eigen geluk creëren door aan zichzelf te werken, naar therapie te gaan, boeken te kopen...", legt Edgar Cabanas uit. "Als we deze redenering volgen, is het nutteloos om te proberen de maatschappij te verbeteren. Wat heeft het voor zin om te vechten voor een goede opleiding, eerlijke verdeling van de welvaart of betere arbeidsomstandigheden?" In hun boek bekritiseren de auteurs de maatstaven opgelegd door de politiek om het geluk van de maatschappij te meten. Voor hen dienen die vooral om onze aandacht af te leiden van problematische socio-economische problemen, zoals genderongelijkheid, corruptie, sociale segregatie, werkloosheid... Don't worry, be happy.

Ook Belgen zoeken geluk

Ook in België is de belangstelling voor het onderwerp sterk toegenomen. Dat blijkt uit een nieuw onderzoek naar het nationale geluk, uitgevoerd door de Universiteit Gent. 3800 proefpersonen van alle leeftijden en alle achtergronden werden ondervraagd. Alles werd onderzocht: werk, geld, gezondheid, liefde en sociale relaties. Het resultaat? Op een schaal van 0 tot 10 is het gemiddelde bij ons 6,55. Vanaf 8 kan men zich als gelukkig zien, een score die door slechts 30% van de Belgen behaald werd. Er is geen verschil in geslacht, maar Walen blijken wel gelukkiger te zijn dan Vlamingen.

Verschil tussen jong en oud

Het onderzoek toonde ook aan dat senioren het meest tevreden zijn over hun leven."We hebben een grote eenzaamheid bij de jongeren vastgesteld. Ze voelen veel druk, stress en ze hebben soms de neiging om geluk en kortstondige geneugten te verwarren. Zo kopen sommigen bijvoorbeeld een nieuwe auto met het idee zich zo gelukkiger te voelen", analyseert Dr. Lieven Annemans. "De oudere mensen behalen anderzijds een betere score voor de '3B'. Dit zijn de drie behoeften die een groot deel van ons geluk bepalen: de behoefte naar autonomie, de behoefte naar vaardigheid en de behoefte naar sociale verbondenheid." Of anders gezegd: als je niet gezegd wordt wat te doen, je zelf je taken op het werk en in de privésfeer beheert en je sociale leven niet enkel draait rond het vieren van de verjaardag van je kat, is een glimlach verzekerd.

Of toch bijna. Een goede gezondheid en genoeg geld hebben om waardig te kunnen leven, helpt ook. Volgens Lieven Annemans bewijzen de resultaten van het onderzoek ook dat de positieve psychologie haar grenzen heeft. "Men moet stoppen met zich enkel te concentreren op zichzelf. Het onderzoek heeft aangetoond dat mensen die zich veel meer openstellen naar anderen toe, in het algemeen gelukkiger zijn. Ook de politiek heeft hier een grote verantwoordelijkheid in. Het gemiddelde geluk van de bevolking neemt toe als de leefomstandigheden goed zijn, de misdaad afneemt en de verdeling van de rijkdom eerlijk verloopt."

Passies

Het lijkt logisch en toch spreekt de positieve psychologie er nooit over. Zelfhulpboeken en levenscoaches zijn nog niet failliet. Een beetje geluk zal altijd beter zijn dan helemaal geen geluk. Natuurlijk is niet alles onzin, en als deze methode nu voor enkelen onder ons werkt, des te beter. "Het is gemakkelijk om deze drang naar gelukkig zijn, te ontvluchten. We zijn dan ook maar mensen, maar het is al een stap in de goede richting wanneer je beseft dat het om een business gaat en dat deze industrie een reductieve, simplistische visie op geluk promoot", legt de auteur van Happycratie uit. Zelfs als het bekijken van een YouTube-video over 'de 8 gewoonten van ongelooflijk gelukkige mensen' minder vermoeiend lijkt dan zich engageren voor een gemeenschappelijke zaak. "Het is natuurlijk gelinkt, maar ik denk dat mensen tegenwoordig vooral op zoek zijn naar betekenis. Je passies, hetgeen dat je doet opstaan in de ochtend, dat is wat telt", bevestigt Pascal Minotte. "Men moet zich losmaken van de grote clichés, van dit marshmallow-geluk dat we zien op Instagram, waar het paradijs een meisje in een bikini op een wit strand is. Het is belangrijk om te beseffen dat je niet door het leven gaat in een staat van permanente extase. Verdriet en falen maken deel uit van het leven en het belangrijkste is dat ze nodig zijn." Een injectie die een gevoel van loslaten in de aderen spuit. We staan onszelf even toe om de permanente Mickey Mouse glimlach met behulp van Prozac te elimineren. Adem in en adem uit.