Voluntourisme, je vakantie spenderen aan vrijwilligerswerk in het buitenland, is in volle opmars. Jaarlijks trekken een miljoen vrijwilligers grootmoedig naar een verre bestemming. Ze geven er Engelse les, leggen waterleidingen aan of helpen dieren in nood. Al is er ook een schaduwkant...
Het klinkt bijzonder aanlokkelijk: ’s ochtends waterputten graven in Cambodja, in de namiddag tempels spotten en cultuur opsnuiven. Voluntourisme is zo populair dat zelfs pasgetrouwde koppeltjes hun huwelijksreis inruilen voor een missie. Honeyteering, heet dat dan. Maar er gaan kritische stemmen op over voluntourisme: vaak is er winstbejag in het spel, worden vrijwilligers slecht opgeleid en begeleid of helpen de projecten de plaatselijke bevolking geen stap vooruit.
Heeft voluntourisme dan geen nut? Toch wel, indien je om de juiste redenen vertrekt en het juiste project kiest bij een degelijke organisatie. Hoe je dat doet lees je hier.
Hello, goodbye, my name is…
Het grote probleem: voor elke vrijwilliger die - zonder een degelijke opleiding - taallessen geeft of drinkwaterkranen installeert, wordt er een plaatselijke leerkracht of ingenieur minder in dienst genomen. Chloé Sanguinetti, maakster van de reportage ‘The Voluntourist’: “In plaats van telkens maandenlang dezelfde drie Engelse woorden aan te leren, kan een vaste leerkracht de leerlingen beter opvolgen en een degelijk jaarplan uitstippelen. Hetzelfde geldt voor technische installaties: gaat er iets stuk, dan voert een technicus of ingenieur uit de streek herstellingen uit, in plaats van de hele mikmak aan z’n lot over te laten en weer water te gaan halen aan de rivier.”
Eenzelfde geluid klinkt bij Porzia Stella van de Belgische vrijwilligersorganisatie Quinoa: “Maak plaatselijke bewoners niet afhankelijk van buitenlandse hulp, maar laat ze zelf in hun onderhoud voorzien. Wij westerlingen geloven graag dat zij niet zonder ons kunnen, en bekrachtigen zo de mythe van de blanke, rijke redder.”
Weeskindjes knuffelen
Wat vrijwilligers kunnen doen, blijft natuurlijk beperkt, hoewel de websites van sommige organisaties bemoedigende cijfers geven: 52.700 geplante bomen, 100 gealfabetiseerde kinderen, 200 sanitaire installaties gemonteerd … Toch blijkt voluntourisme in werkelijkheid soms gevaarlijk. Zo zijn het aantal weeshuizen in Cambodja de laatste acht jaar verdrievoudigd en ging het aantal weeskinderen omhoog van zevenduizend naar 47.000. Waarom? Omdat ‘weeskindjes knuffelen’ hoog op de verlanglijst van westerse jongeren staat. De realiteit? Regelrechte mensenhandel. Veel van de weeskinderen worden ontvoerd uit hun ouderlijke huis om te figureren in opvangtehuizen. Unicef schat dat 74% van de ‘weeskinderen’ ouders heeft.
Achter voluntourisme zit jammer genoeg een harde business. Is er in Midden-Amerika een natuurramp gebeurd? “Dan zien vele ngo’s dollartekens voor hun ogen en lanceren ze meteen een oproep om arme dakloze kindjes te gaan redden. Sommige vrijwilligers betalen namelijk een stevige som geld, vaak duizenden euro’s, om ‘mee te mogen’ op missie. Het is big business,” aldus Nicolas Curri van Service Volontaire International.
Pimp je cv
Ook aan de kant van de vrijwilligers zit er een probleem. De meesten zijn jong, komen net van de schoolbanken en hebben geen goede vooropleiding genoten voor het soort werk dat ze gaan doen. Ze willen graag mee op missie, maar hun motivatie is verkeerd: ze doen het voor hun cv en dat extra beetje oomph tijdens een sollicitatiegesprek.
Alizée Delpierre, een sociologe die onderzoek doet naar de profielen van vrijwilligers: “Vaak zijn de ouders erg happig om hun kroost richting derdewereldland te sturen. Zo belangrijk vinden zij een goede opleiding en een brede waaier aan buitenschoolse competenties. Een missie in het buitenland wordt zo een statussymbool, of iets dat je portfolio opleukt. Terwijl het erom draait hulp te bieden vanuit altruïstische overwegingen. Om de juiste redenen vertrekken, daar begint het bij .”
Na de horrorverhalen, de positieve kant. Droom jij oprecht van voluntourisme? Laat je dan vooral niet afschrikken, want met de juiste informatie kan je wel degelijk een verschil maken. Waarop moet je zoal letten tijdens je zoektocht naar een organisatie die bij jou past, en die niet enkel uit is op je geld?
Vorming, vorming, vorming
Hoed je voor organisaties die poneren dat je meteen in het werkveld kan starten. Controleer of jouw ngo voorbereidende sessies organiseert om de cultuurschok op te vangen, toelichting geeft bij de Noord-Zuidproblematiek en duidelijk stelt waar je opdracht begint en eindigt.
Kijk ook of er een pedagogisch plan is voor bijvoorbeeld taallessen, en een terugkomdag of -weekend om na je missie verhalen en ervaringen uit te wisselen en te decompresseren.
Sessies rond kolonisatie, schuldenbergen, klimaatveranderingen, kinderrechten en de ongelijkheid tussen man en vrouw - het hoort er allemaal bij. Een goede omkadering en correcte achtergrondinformatie zetten je opdracht in de juiste context en zorgen voor de nodige zingeving.
De juiste motieven
Een missie als vrijwilliger is geen ‘one shot’. De focus ligt niet op een eenmalige ervaring die je op je palmares kan zetten. Jongeren moeten aangezet worden om auteur te worden van hun eigen verhaal. “Een missie van enkele weken is een druppel op een hete plaat”, verzucht Nicolas Curri, “maar we hopen dat jongeren die er een hebben meegemaakt, zich levenslang zullen blijven engageren. Als je eenmaal een kritische houding ontwikkelt tegenover de Noord- Zuidproblematiek, ben je die niet meteen weer kwijt.”
Wanneer jongeren tijd en energie investeren in hun project, v’inden ze het moeilijk om, eenmaal thuisgekomen, alles weer los te laten. Net daar schuilt het levenslange engagement. Een goede organisatie koppelt terug en helpt je bij het vinden van nieuwe projecten of organisaties die aansluiten bij jouw engagement.
Al die kritiek, werkt dat niet ontmoedigend? Nee, er zijn genoeg positieve verhalen en alternatieven.
Reality check
Joyce Vanlersberghe (26) vertrok aan het eind van haar studies drie maanden naar Zuid- Afrika. Ze gaf er les in een middelbare school en hielp in het weekend in een weeshuis. Ze bewaart geweldige herinneringen aan haar tijd daar: “Ik leerde de tweehonderd leerlingen van mijn derde middelbaar ‘Het Smidje’ zingen, werd uitgenodigd op een trouwfeest en kon jongeren vooruithelpen in hun schoolcarrière.” Moeilijker was het gebruik van lijfstraffen: “Ik heb enkele keren op mijn lip moeten bijten, maar het heeft geen zin om als moraalridder op te treden.”
Ook Goele Nys (32), die zes maanden als kinderarts met Artsen zonder Grenzen naar Congo trok, erkent de grote culturele verschillen: “Het moeilijkste vond ik het besef dat het leven van een kind niet overal even waardevol is. De kindersterfte in Congo is groot en elke moeder specifieert er automatisch hoeveel van haar kinderen nog leven en hoeveel er overleden zijn.”
Goele kon ter plaatse een groot verschil maken en leidde een team lokale artsen en verpleegkundigen op. Ze kampte met lage opleidingsniveaus en grote verschillen in motivatie, maar liet uiteindelijk een team achter waarin elk lid z’n competenties kon inzetten en gebruiken. Een schoolvoorbeeld van hoe plaatselijke teams de fakkel kunnen overnemen, mits de juiste opleidingen en omkadering.
De tips
Hebben ze tips voor het vinden van een goede organisatie? Goele: “Vertrek je de eerste keer op missie, kies dan een organisatie die je psychologisch goed voorbereidt. Besef dat je geen grote veranderingen teweeg zal brengen, maar dat je kleine, waardevolle dingen zult doen.” Weet welke normen en waarden je organisatie aanhangt en zorg dat je een goed beeld hebt van wat er van jou wordt verwacht. Ook belangrijk, vindt Goele, is transparantie wat betreft de besteding van fondsen.
“Zorg dat je goed weet wat je zal moeten betalen,” voegt Joyce daar aan toe. “Ik betaalde mijn vliegtickets, vaccinaties en verblijfskosten zelf. Organisaties die bovenop de vergoeding van je reis- en onkosten nog geld vragen aan vrijwilligers om mee op missie te ‘mogen’, zou ik wantrouwen.” Het avontuur kostte Joyce dus wel wat, maar ze zag het als een logische stap ter vervolmaking van haar opleiding. “Ik vertrok zonder bijkomende opleiding van de organisatie zelf, maar had met mijn diploma lerarenopleiding de juiste papieren in handen om voor de klas te staan en met jongeren te werken.” Om misbruik te voorkomen, raadt Joyce aan om met andere vrijwilligers te praten over hun ervaringen met verschillende organisaties.
Bij Artsen zonder Grenzen kreeg Goele een week lang een stoomcursus rond veiligheid op het veld, de principes van de organisatie en de psychologische impact van haar missie. “Dat laatste is heel belangrijk om de schok van de grote culturele verschillen op te vangen.”
Dus, doen?
Volmondig ja, getuigen beide dames. Joyce: “Vrijwilligerswerk zorgt voor een verbreding van je kijk op de wereld, het is een stap in het zelfstandig worden en een investering in jezelf en je loopbaan.”
Goele: “Mijn verblijf in Congo heeft mijn kijk op het leven compleet veranderd. Ik bekijk bepaalde kwesties vanuit andere perspectieven en leerde samenwerken met mensen met een totaal ander referentiekader.”
Checklist voor je vertrek
- Heeft de organisatie een fysiek adres?
- Is zij transparant omtrent haar statuut als ngo en de besteding van haar fondsen?
- Worden er vormingen voorzien?
- Zijn de programma’s goed doordacht en georganiseerd?
- Is er een pedagogisch plan voor vrijwilligers?
- Welke garanties bieden zij voor je verblijf: logies, wifi, volpension…?
- Kies lokaal: zoek een Belgische organisatie om mee te vertrekken in plaats van een multinational.
Op zoek naar een vrijwilligersjob in het buitenland? Begin hier:
- vrijwilligerswerk.be heeft een lijst met organisaties die een goed vrijwilligersbeleid hebben en geen zware kosten opleggen.
- gostrange.be geeft een antwoord op al je vragen en lijst mogelijkheden op voor vrijwilligerswerk in het buitenland.
- jint.be is de Belgische organisatie die de internationale uitwisseling van jongeren stimuleert en ondersteunt.
