Wacht, feministen, dat zijn toch die ‘bush ladies’ die hun brassières in vlammen lieten opgaan?
Geen paniek, scheer gerust je okselhaar en red je favoriete Marie Jo van de brandstapel. Feministe kan je elke dag zijn, zonder op een barricade te staan schreeuwen en je make-upcollectie in de vuilnisbak te dumpen. Studeer, stippel je carrière uit, ontplooi jezelf, vorm een evenwichtig team met je lief/verloofde/echtgenoot, en durf op te komen voor vrouwen. Want ja, er is nog een weg af te leggen en nee, we zijn er nog niet. Maar we mogen toch trots zijn op wat onze voorgangsters verwezenlijkt hebben?
Spinning Jenny
Het leven van vrouwen zag er al honderden jaren hetzelfde uit: trouwen, een rits kinderen krijgen, op het land werken of handenarbeid uitoefenen en ‘kokeneten’ spelen. Tenzij je jonkvrouw was en naast de ridder des huizes lieftallig en vooral stil mocht zitten wezen.
De komst van de stoommachine en de daaropvolgende industriële revolutie was de eerste stap in de emancipatie van vrouwen. De Spinning Jenny, het eerste machinale weefgetouw, veranderde in 1764 de textielindustrie in één klap. De vraag naar werkkrachten steeg exponentieel en de poorten van fabrieken zwaaiden open voor vrouwen. Tot zover het goede nieuws. De werkomstandigheden waren abominabel, kinderarbeid schering en inslag en de lonen heel mager. De weg was nog lang. Heel lang.
Vote for women
In 1872 besloot de Amerikaanse Susan B. Anthony haar stoute veterschoenen aan te trekken en zich naar de stembus te begeven. Ze werd gearresteerd en veroordeeld wegens het indienen van een ongeldig stembiljet. Enter de suffragettes, met als boegbeeld Emmeline Pankhurst, en hun strijd voor vrouwenstemrecht. De dames maakten zich volgens de heersende norm schuldig aan ‘unladylike’ activiteiten: ze ketenden zich vast aan hekken, zetten demonstraties op, stichtten brandjes en gingen in hongerstaking. Velen onder hen werden gearresteerd en kwamen in de gevangenis terecht. De publieke opinie vond hun acties gewelddadig, maar de suffragettes boekten succes. In 1893 mochten Nieuw-Zeelandse vrouwen voor het eerst naar de stembus. Andere landen volgden. Onze overgrootmoeders moesten op kiesdag nog een tijdje aan de haard zitten, want pas in 1948 kregen vrouwen in België stemrecht.
Actrice Felicity Jones als Supreme Court Rechter Ruth Bader Ginsburg in het waargebeurde verhaal ‘On the Basis of Sex’ (2018)
De opkomst van de flappers
Ze rookten, dronken, dansten, knipten hun haren af, lieten hun enkels bloot en waren niet vies van wat ‘losse’ omgang met het andere geslacht. En dat alles op hoge hakken (enfin, dát misschien niet altijd).
Flappers dansten tijdens de roaring twenties de charleston, sloegen sloten champagne achterover en hadden weinig boodschap aan het stijve korset van het heersende victoriaanse fatsoen. Daarmee baanden ze de weg voor meer onafhankelijkheid en vrije liefde op de tonen van duivelse jazzmuziek. Flappers verlegden ook andere grenzen: ze brachten hun stem uit en kwamen op tegen sociaal onrecht. De mode maakte een revolutie door, onder meer dankzij Coco Chanel. Blote benen en schouders, de panty, een jongensachtig silhouet, de bob … We zijn deze losbandige dames heel wat verschuldigd.
Vrouwen dragen de broek
Fan van de boyfriend jeans? Dat heb je aan Marlene Dietrich te danken. Zij had in de jaren 1930 als eerste het idee om een outfit bij elkaar te shoppen in zijn kleerkast. Broeken, maatpakken, bretellen en hoeden – ze droeg ze allemaal, én met flair. De helft van de wereldbevolking was daar niet zo blij mee: Marlene werd bijna gearresteerd wegens ‘ongepaste kledij’. Ze zette door en je moet maar om je heen kijken om het resultaat te zien. Steeds meer vrouwen gingen een broek dragen, hoewel meestal met een vrouwelijke twist. Denk aan de capribroek van Twiggy, de seventies olifantenpijpen, het power suit van de jaren 1980 (we blijven het herhalen: die schouderpads, really?) en, last but not least, de legging. Maar nee, de discussie over de legging is voer voor een ander artikel.
Scene uit ‘On the Basis of Sex’ (2018)
WOII: We can do it!
Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog trokken de meeste mannen naar het front. Vrouwen bleven achter met de kinderen en een boomende oorlogsindustrie die schreeuwde om arbeidskrachten. Het zwakke geslacht bond massaal een sjaal rond de lokken en ging aan de slag in fabrieken. Daar oefenden ze jobs uit die voorheen ‘no access’ waren.
Ze lasten vliegtuigen aan elkaar, produceerden kogels en bommen en schroefden tanks ineen. De regering moedigde vrouwen aan om hun vaderlandse plicht te doen en mee de oorlog te winnen. Denk maar aan de iconische affiche van Rosie the Riveter.
En de kinderen? Die gingen voor het eerst naar de crèche, nog zo’n bijwerking van het groeiende aantal vrouwelijke arbeidskrachten. So far, so good, tot de mannen thuiskwamen van het front. Daar hebben we het zo meteen over.
De tweede sekse
Simone de Beauvoir publiceerde in 1949 ‘Le Deuxième Sexe’, het boek dat de tweede feministische golf op gang trok (zie kader).
Simone moest studeren, omdat haar ouders geen bruidsschat konden betalen. Ze ging lesgeven en ontmoette Jean-Paul Sartre. De twee sloten een deal: ze zouden niet trouwen, wegens te bourgeois, maar zich wel aan elkaar verbinden, met behoud van hun zelfstandigheid (scheefpoepen toegelaten, lezen wij tussen de lijntjes).
De onconventionele Simone pleitte voor de economische onafhankelijkheid van vrouwen en hekelde de mannelijke dominantie. Waarom lieten vrouwen zich eigenlijk definiëren als het andere, tweede (en minderwaardige) geslacht?! En zijn trouwen en kinderen krijgen soms geen vergiftigd geschenk? Een onevenredige verdeling van de huishoudelijke taken verhindert vrouwen om zich buitenshuis te ontplooien. Vrouwen offeren maar al te vaak hun carrière op voor hun man en worden financieel afhankelijk. Maar niet als ze Simone hebben gelezen.
Scene uit ‘On the Basis of Sex’ (2018)
Honey, I’m home from the war
En toen ging het even terug naar af. Eind jaren 1940 repten vrouwen zich bij thuiskomst van hun soldaten massaal weer naar het fornuis om plaats te maken op de arbeidsmarkt. Werken werd als not done beschouwd. Tegelijkertijd maakten uitvindingen als de stofzuiger en de wasmachine het huishouden een pak lichter, zodat de ‘housewives’ tijdens de jaren 1950 last kregen van het bekende ‘Is dit het?’-gevoel. Betty Friedan omschreef het in ‘The Feminine Mystique’ als ‘het probleem dat niet genoemd zal worden’: een huis, een hardwerkende man, twee schatten van kinderen en een droogkast. Wass will das Weib noch mehr? Wel, werken, zich ontplooien en meer doen dan de sokken van de darlings van de badkamervloer plukken, natuurlijk.
Klein maar fijn: de anticonceptiepil
Eind jaren 1960 effende een pilletje (excuseer, dé anticonceptiepil) het pad voor vrouwen en hun carrière. De pil was discreet en verstoorde de romantiek niet tijdens het moment suprême. Het kleinood werd onmiddellijk een groot succes. Ook de gevolgen lieten zich voelen: vrouwen konden bewust tijd maken voor hun studie of carrière en hadden voor het eerst hun eigen vruchtbaarheid en kinderwens in de hand. Madame de Beauvoir danste vast een vreugdedansje rond haar schrijftafel. De pil koppelde voortplanting en seksualiteit los van elkaar. Seks en huwelijk waren niet langer synoniem, de vrije liefde ontsproot en genot tijdens seks werd belangrijk. Toch een shout-out naar de uitvinder van de pil, de Turnhoutse dokter Ferdinand Peeters, die maar zelden credits krijgt voor zijn kleine revolutie.
Scène out ‘On the Basis of Sex’ (2018)
Girl boss: vrouw aan de macht
Met de pil in de handtas begonnen vrouwen eindelijk dat glazen plafond te tackelen. Pionier was Margaret Thatcher (inderdaad, die van de beroemde handtas), die zichzelf in 1979 de eerste vrouwelijke premier van Groot-Brittannië en van anywhere tout court mocht noemen. The Iron Lady, zo doopten de Russen haar, want ze was keihard. Haar politiek beleid, Thatcherisme, bestond eruit bedrijven te privatiseren en sociale onrusten keihard de kop in te drukken.
Mrs. Prime Minister werd de grondlegster van power dressing. Hoewel ze in het modemijnenveld van de jaren 1980 regeerde, slaagde ze erin macht uit te oefenen in haar degelijke mantelpakjes. Maggie gebruikte haar handtas schaamteloos als wapen en machtssymbool: altijd zichtbaar en vol top secret-documenten.
The first album van The Queen of Pop
In 1983 lanceerde Madonna met haar debuutplaat ‘The first Album’ meteen ook haar kick-ass attitude. De Queen of Pop groeide in geen tijd uit tot de belangrijkste vrouwelijke stem in de muziek – we spreken over het pre-Beyoncé-tijdperk. Mads lapte alle genderstereotypen aan haar laars en experimenteerde volop met de grenzen van het acceptabele (die brandende kruisen in ‘Like a Prayer’, iemand?). Madonna bezong het onbespreekbare: seks, religie, racisme, tienerzwangerschappen … Oh, en ze droeg haar bh over haar kledij, godbetert.
Madonna is een sekssymbool en een feministe tegelijkertijd: van maagd tot oermoeder of dominatrix, ze is het allemaal. Ze toont dat vrouwelijkheid, seksualiteit en onafhankelijkheid hand in hand kunnen gaan. En dat je groot kunt worden door controverse, dat ook.
