Beïnvloedt sociale media nu echt onze levens?

Van 's ochtends tot 's avonds scrollen we door sociale media en hopen op zoveel mogelijk likes bij elke post. Een onschuldige gewoonte of een gevaarlijke verslaving? Experten geven hun mening.

"Het eerste wat ik deed als ik wakker werd, was mijn gsm nemen. Zelfs op mijn werk controleerde ik non-stop nieuwe meldingen. Hierdoor kon ik mij uiteindelijk niet meer focussen op mijn taken. Zodra ik thuiskwam, ging ik gewoon door. Het werd een obsessie", vertelt Gina Van Thomme. Op 23-jarige leeftijd is ze een van de millennials voor wie likes, follows, stories en retweets instinctief zijn. En snel verslavend. Wat maakt nu eigenlijk dat we zo makkelijk afhankelijk worden van sociale media?

Overzicht

Dopamine

Een van de oorzaken is dat onze hersenen dopamine vrijgeven wanneer een van onze foto's wordt geliket. "Dit is een bekende hypothese: wanneer we een bevredigende ervaring hebben, geven onze neuronen dopamine af. Het probleem met drugs- of alcoholverslaafden is dat hun beloningssysteem permanent wordt beïnvloed. Hierdoor vinden ze het moeilijker om plezier te ervaren zonder het product. Er is onderzoek nodig om een soortgelijk effect met sociale netwerken te bewijzen", zegt Pascal Minotte, psycholoog en projectmanager bij het Mental Health Reference Center.

Sociale netwerken als reële verslaving?

Op de vraag of een sociale netwerkverslaving bestaat, is het antwoord duidelijk: nee. "De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) erkent het probleem niet en ik heb nog nooit een verzoek om raadpleging over dit onderwerp gehad", vertelt Minotte. "Maar dat betekent niet dat er geen problematische situaties of dwangmatige gebruik bestaat. Tieners zijn hierbij de grootste slachtoffers. Zij verbreken op een gegeven moment de band met hun ouders. En zoeken steun bij vrienden om het gebrek aan contact goed te maken. Het overmatige gebruik van sociale media heeft niets te maken met een of andere ziekte. Vandaar dat er eerder ouderlijk toezicht nodig is, dan medische zorg. Vroeger zaten we urenlang in onze kamer om onze BFF te bellen, met de huistelefoon. Vandaag heeft de smartphone dat overgenomen.

Mijn obsessie ging zelfs zo ver dat ik dacht: 'Welk nut heeft het om mijn haar te krullen, als mijn foto niet eens 50 likes krijgt?'

Maar als een verslaving als zodanig niet bestaat, wanneer wordt het dan gevaarlijk? Volgens Pascal Minotte is dat wanneer het gebruik van sociale media verbonden is met lijden. "Wanneer je liever naar foto's van een oude collega kijkt, dan weggaat met vrienden is het tijd om toe te geven dat je een probleem hebt." vertelt Gina Van Thomme. "Op een gegeven moment deed ik dingen om er cool uit te zien. Alsof je deelneemt aan een halve marathon, gewoon om een foto van jezelf aan de finish te kunnen plaatsen. Het ging zelfs zo ver dat ik dacht 'Welk nut heeft het om mijn haar te krullen, als mijn foto niet eens 50 likes krijgt?'. Toegegeven, ik fantaseerde ook over verloofd zijn, niet vanwege de bruiloft die dan volgt, maar eerder voor het aantal likes ik zou krijgen..." En Gina is niet de enigste.

Apps als nieuwe religie

Steeds meer mensen zoeken online naar erkenning van anderen. "Behalve voor mensen die Instagram gebruiken als marketingtool, kun je je afvragen wat het overgrote deel uitstraalt. Een gevoel van eenzaamheid? Een manier om te bestaan dankzij likes? Voor sommigen kan overmatig publiceren op netwerken een depressie maskeren, angst om alleen te zijn of om het idee dat men er soms alleen voor staat", zegt Michael Stora, een psycholoog die gespecialiseerd is in cyberafhankelijkheid. "Mensen komen niet bij mij omdat ze verslaafd zijn aan Facebook of Twitter, maar voor bredere problemen zoals bijvoorbeeld een gebrek aan zelfvertrouwen", voegt Pascal Minotte toe. "Het gaat hierbij over kwetsbare mensen en sociale netwerken helpen hen hierbij niet."

Instagram geeft het idee dat je in onze samenleving mooi, gelukkig en sterk moet zijn.

Vooral Instagram is, als we de Britse studie die vorig jaar werd uitgegeven door de Royal Society mogen geloven, een van de grote boosdoeners. Het sociale netwerk zou kampioen zijn in het genereren van een laag zelfbeeld, angst en depressie bij tieners. En dat is niet echt een verrassing. De app is als een nieuwe religie met 'het perfecte beeld' als grootste goed. Z'n goeroes? De #HealthyGirls die paaldansen en Proust lezen, #Happymoms met hun blonde haren, gekleed in Dolce & Gabbana of de #GirlBoss, supervrouwen die nooit moe lijken. Artsen maken zich zorgen over de impact van Instagram. Zo zijn er meisjes die hierdoor een eetstoornis ontwikkelen en stijgt de vraag naar plastische chirurgie in de VS, om eruit te zien als Snapchat-filters... Ja, de ideale en onbereikbare vrouw bestond al langer, maar wat er vandaag veranderd is, is onze steeds aanwezige smartphone.

Social media: it's a fake, fake world...

"Instagram is een plaats waar iedereen het uitstekend doet. Er zijn berichten waar mensen over hun leven praten, afgewisseld met schattige puppy's en lachende baby's. Dat kan een zeer deprimerend effect hebben. Het geeft het idee dat je in onze samenleving mooi, gelukkig en krachtig moet zijn", legt Michael Stora uit. "Wanneer jij je eenzaam voelt, kunnen foto's van mensen, omringd door hun vrienden, dit gevoel van eenzaamheid versterken" voegt Gina toe. Toegegeven, it's a fake, fake world. Maar daarnaast zijn er ook enorm veel getuigenissen van meisjes die vertellen hoe berichten over body positivity hen hielpen hun lichaam te accepteren.

Geconfronteerd met onze 'verslaving', besloten de netwerken om het probleem aan te pakken. Afgelopen zomer kondigden Facebook en Instagram aan dat ze ons gingen helpen om ons los te koppelen van hun platforms. De oplossing? Het meten van de tijd die we aan de apps besteden, en het sturen van een melding wanneer we er te lang opzitten. Ironisch als je bedenkt dat deze media tegelijkertijd strategieën ontwikkelen om ons zo lang mogelijk aan ons scherm gekluisterd te houden. Denk maar aan de oneindige scroll, push-notificaties, auto-play voor de video's ... "Dit zijn geen non-profit organisaties, hun doel verschilt uiteraard niet van andere bedrijven. Facebook en Instagram willen verkopen, maar hun reputatie is ook belangrijk. Wanneer de publieke opinie stijgt, hebben ze er belang bij ernaar te luisteren en te reguleren", zegt Pascal Minotte. En als onze aandacht daarop is gericht, vergeten we even de kwestie van het verhandelen van onze persoonlijke gegevens.

Bewust scrollen

Het concept is niet nieuw, er bestaan al lang applicaties die ons aanmoedigen om offline te gaan. Een van de bekendste? Forest. Het principe is simpel: wanneer je je ergens op wilt concentreren, plant je een virtuele boom. Als jij jouw smartphone gedurende een half uur niet aanraakt, wordt deze groter wordt aan herbebossing gedaan in het echte leven. Raak je jouw telefoon wel aan, dan sterft het jonge plantje. Op deze manier zijn al meer dan 300.000 echte bomen geplant. "Het is fijn om tijdindicatoren te hebben, maar de overgrote meerderheid voelt deze behoefte niet. Als sociale netwerken geen negatieve gevolgen hebben, waarom zou je dat dan benadrukken?", vraagt Pascal Minotte. "De eerste vraag die we ons moeten stellen: 'is mijn schermgebruik echt een probleem?' Krijg je stress of negatieve gevoelens, dan moet je nadenken over je algemene levenskwaliteit. Wat ik adviseer, is om activiteiten te vinden die je goed doen. Het gebruik van sociale media zal daardoor vanzelf minderen."

Als ik vandaag op Facebook of Instagram ga, is dat bewust. Vroeger deed ik dat zonder het echt te willen.

Gina koos voor een radicalere oplossing: zij verwijderde al haar accounts op sociale media. Het vergeten gevoel van privacy stelt ze zeer op prijs. "Als ik vandaag op Facebook of Instagram ga, is dat bewust. Vroeger was het een passieve activiteit, ik deed het zonder het echt te willen", vertelt ze. "Ik kan me geen enkel moment herinneren dat ik ooit zo gelukkig al nu was. Het enige waar ik spijt van heb, is dat het me zoveel tijd kostte om erachter te komen."

Wil jij ook minder tijd doorbrengen op sociale media? Lees dan zeker ook:

(Vertaald door stagiaire Kaat Monsieur)