Be fierce! Be fabulous! Work it! Wie op Instagram scrolt, ziet de termen regelmatig passeren en je hoort ze ook in de Netflix-serie Pose. Eigenlijk zijn het echo’s van een verborgen subcultuur die al jaren onze popcultuur beïnvloedt. ELLE geeft je inkijk in de fascinerende wereld van de ballroomscene of ‘balcultuur’.
Ook al kom je waarschijnlijk vaak met invloeden uit de balcultuur in aanraking, toch is de kans groot dat je geen bewuste klik hebt met deze community van Afro-Amerikaanse en latino holebi’s en transgenders. De hechte balscene bleef immers decennialang verborgen voor de mainstreamwereld. Pas sinds de jaren 1980 sijpelen er via de popcultuur invloeden door. Denk maar aan de vogue-dansstijl – met Madonna als ambassadrice – of aan de vele uitdrukkingen die dankzij beroemdheden als Tyra Banks, RuPaul en Beyoncé a.k.a Sasha Fierce hun weg vonden naar ons dagelijkse taalgebruik.
ROARING TWENTIES
Oorspronkelijk stamt de balscene af van ‘drags’, gemaskerde feesten die de queergemeenschap in de Verenigde Staten eind negentiende eeuw al organiseerde. “Dat deed men als tegen-reactie op de wetten die het mensen verboden om zich te kleden als iemand van het andere geslacht”, legt Dr. Genny Beemyn uit in het boek ‘Trans Bodies, Trans Selves’. De populariteit van deze dragfeesten kreeg een boost tijdens de roaring twenties, toen de New Yorkse Harlemwijk bruiste van het leven. De blanke bourgeoisie dweepte in die tijd met de kledingstijl van de Afro-Amerikaanse gemeenschap en frequenteerde hun drags met plezier. Tijdens deze feesten vergaapte de elite zich vanuit hun loges aan de excentriek geklede massa op de dansvloer. Mannen liepen er gehuld in avondjurken en gevederde haartooien, vrouwen dansten er in smoking of kostuum. Deze drags evolueerden in de loop der jaren tot de huidige bals, die begin jaren 1970 ontstonden.
REALNESS
Vandaag bestaat een bal uit een competitie met als centrum een podium of catwalk waar de deelnemers het beste van zichzelf geven. Dat gebeurt in vaste categorieën. Je hebt hoofdcategorieën zoals ‘runway’, ‘body’, ‘performance’ en ‘face’ en daarin heb je talrijke onderverdelingen. Bij performance bijvoorbeeld draait het om vogueing en de verschillende stijlen Old Way, New Way en Vogue Fem. In elke categorie wordt gestreden volgens een zesdelig (!) gendersysteem dat butch queens, femme queens, butches, butch queens up in drag en mannen of vrouwen onderscheidt. Een betekenisvolle categorie op een bal is ‘realness’. Dorian Corey, de Amerikaanse dragqueen die opduikt in de documentaire ‘Paris Is Burning’ definieert realness als volgt: “Kunnen opgaan in de blanke heterowereld. Wanneer je de balzaal kan verlaten, in vol daglicht de metro neemt en thuis raakt zonder bloedvergieten of gescheurde kleren, dan ben je real.” Een ambitieuze carrière of materiële welstand bleef te lang een onbereikbare droom voor gekleurde transgenders, die vaak in de marge leefden en tot armoede gedoemd waren. Zoals de Puertoricaanse Venus Xtravaganza bekent: “Ik wou dat ik een verwend, rijk, blank meisje was. Want die krijgen alles wat ze willen, wanneer ze het willen.” HOUSE OF XTRAVAGANZA Omdat bals zo belangrijk zijn in deze gemeenschap, lopen de spanningen er soms hoog op. Je kunt het vergelijken met voetbalsupporters. Al gaat de strijd niet tussen verschillende ploegen maar tussen Houses, met ronkende namen als House of Xtravaganza, House of Labejia of House of Balenciaga. Zo’n House staat voor veel meer dan een doorsnee team, het is een zelfgekozen familie met aan het hoofd ervan een Moeder of Vader, die beslist wie er mag toetreden. De mater of pater familias geeft advies en steun aan de familieleden, die ze hun ‘kinderen’ noemen, en aan wie ze in hun House letterlijk een warme thuis bieden.
OP ZOEK NAAR OUDERLIJKE LIEFDE
Wanneer legendarische Moeders zoals Angie Xtravaganza of Dorian Corey over hun ‘kinderen’ spreken, valt hun oprechte liefde op. “Wanneer kinderen verstoten worden door hun biologische familie, gaan ze op zoek. Ik heb het al vaak meegemaakt dat jongeren zich aan mij vastklampen alsof ik hun ouder ben, omdat ze met mij kunnen praten. Thuis werden ze verschrikkelijk slecht behandeld en nu kijken ze naar mij om die leegte op te vullen”, legt Pepper LaBejia uit in ‘Paris is Burning’. Deze docu van Jennie Livingston uit 1990 gaf als eerste inkijk in de verborgen wereld van de balscene in Harlem. De succesvolle film is beroemd – en zelfs berucht – in de community omdat de mensen die eraan meewerkten slechts een habbekrats betaald kregen. Velen uit de scene voelden zich na het filmen dan ook gebruikt ter entertainment van de ‘gewone’ wereld.
COME ON, VOGUE
Niemand minder dan popicoon Madonna maakte in de nineties gretig gebruik van elementen uit de balscene. Tijdens een wilde nacht in het New Yorkse uitgaansleven zag La Ciccone hoe enkele mannen op de dansvloer poseerden als modellen uit een Vogue-shoot. Geïntrigeerd vertelde ze erover aan haar producer Shep Pettibone. Dat resulteerde in de wereldhit ‘Vogue’ waarvan zowel de muziek als de video, dansstijl en lyrics (‘Beauty’s where you find it’) instantklassiekers werden. Plots dansten niet enkel mensen uit de besloten balscene vogue, maar ook alle jongeren in hun plaatselijke discotheek.
TRAGISCHE GLAMOUR
Vandaag brengt Netflix de balcultuur opnieuw bij het grote publiek met de serie ‘Pose’, over de balscene in eighties Harlem. Naast de glitz and glam die zo kenmerkend is voor het decennium van de wansmaak, geeft de serie volop aandacht aan de tragiek en het menselijke leed waar deze subcultuur mee kampte. Denk maar aan de aidsproblematiek die in balkringen een ware ravage aanrichtte, of aan het trieste lot van de vele latino en Afro-Amerikaanse transgenders die in de prostitutie belandden. ‘Pose’ kreeg lovende kritieken en voelt authentiek aan. Bovendien werkt de fictieserie met de grootste transgendercast ooit, omdat de vijf hoofdpersonages en een honderdtwintigtal medewerkers ook in het echte leven trans zijn.
BELGISCHE BALSCENE
En zo raakt de balcultuur, die ontstond en tot bloei kwam in New York, de laatste jaren verspreid over alle continenten. In Europese steden als Parijs en Amsterdam vind je vandaag grote communities. Bij ons ontluikte de scene een zestal jaar geleden, al zijn er voorlopig maar een handvol mensen die effectief deel uitmaken van een House. Een van hen is danslerares Sandra Hilaerts, lid van House of Ultra Omni, die sinds vorig jaar les geeft in vogueing in de Gentse dansschool The Spot. In haar les ‘Get Your 10’s’ (de score die je nodig hebt om je te kwalificeren voor een bal, red.) leer je niet alleen de typerende dansbewegingen. Je krijgt er ook meer achtergrond over de boeiende balcultuur.
TONNEN ZELFVERTROUWEN
Op een zonnige lenteavond gaan we eens langs bij Get Your 10’s – in de dresscode van die avond: ‘pretty pastels’. Sandra en gastlerares Lynn Andries leren ons op energieke beats de basis van Old Way, het originele vogueing, en Vogue Fem, de ultravrouwelijke variant die eruit voortkwam. Eerst voelt het wat onwennig om onze inner Goddess los te laten en voluit te freestylen, maar wanneer iedereen rond ons het beste uit zichzelf naar boven haalt, draaien we mentaal de knop om. We’re gonna work it! De attitude van de twintig mannen en vrouwen rond ons is zo fabulous en de sierlijke handgebaren die ze maken zijn zo herkenbaar voor vogueing, dat we blindelings mee in hun bad vol zelfvertrouwen duiken. Zoals Sandra achteraf vertelt: “Belgische meisjes volgen deze les vooral om hun zelfvertrouwen te boosten. Voor velen is dit echt therapie, een soort ontdekkingsreis naar hun kracht.” Na de les wordt er heel wat afgeknuffeld, ook met de lerares. Dat klinkt ongewoon maar voelt hier op een of andere manier logisch aan. Tenslotte is de kern van deze opmerkelijke subcultuur: mensen een veilige ruimte bieden waar ze helemaal zichzelf kunnen zijn en mogen openbloeien. Waar hun zelfvertrouwen een ferm duwtje in de rug krijgt, ongeacht wie ze zijn. Als dat niet fierce is.
