MBV: dit moet je weten over Medisch Begeleide Voortplanting

“Het is doodeenvoudig: je regelt de juiste dosis, knijpt de huid van je buik samen en steekt de naald erin. Elke avond tussen 18 en 20 uur. En ja, de hele naald moet erin, maar vrees niet want die is eigenlijk heel klein.” Het is een typische dinsdagochtend in het Erasmus ziekenhuis, een verpleegster legt een koppel uit hoe ze zelf ovulatie stimulerende injecties moeten uitvoeren, de klassieke eerste stap voor kunstmatige inseminatie -oftewel in vitro fertilisatie, IVF dus. Terwijl ze praat, beroert ze een serie naalden en drie volle dozen medicatie, terwijl twee paar ogen angstig haar demonstratie volgen. Technisch is het wel, en het is niet het moment fouten te maken. De komende maanden zullen de toekomstige ouders ervaren wat een trio écht inhoudt: hij, zij en de gynaecoloog. Je raadt het al: veel minder fun dan de fantasie versie, maar hier zal hoogstwaarschijnlijk wel een kindje uit voortkomen. Hoewel er nog steeds een taboe op medisch begeleide voortplanting rust, krijgen veel meer koppels dan je denkt met deze situatie te maken. En omdat informatie al een hele stap is, een overzicht van wat er zoal bij komt kijken.

#TalkAboutTrying

Enkele jaren geleden werd de hashtag #TalkAboutTrying gelanceerd om het taboe rond vruchtbaarheidsproblemen uit te schakelen. “Naar schatting krijgen één op zes koppels ermee te maken, en dit om diverse redenen. De oorzaak valt niet altijd te achterhalen, maar vervuiling, pesticides, hormonale verstoorders, alcohol en tabak zijn vaak de boeman. Dat laatste mag geen verrassing zijn en toch mispakken heel wat mensen zich eraan,” aldus Dr Imbert, hoofd van de MBV afdeling in de Brusselse Chirec ziekenhuizen. “Lange tijd werd de medische wereld beheerst door mannen en was vruchtbaarheid op zich een redelijk macho topic. Elk mogelijk probleem werd in de schoenen van de vrouw geschoven. Vandaag de dag beseft men dat een probleem van twee kanten komt.” De eerste “reageerbuisbaby” -een verschrikkelijk woord- werd ruim dertig jaar geboren, in juni 1983, en -verrassing- België heeft een voortrekkersrol gespeeld in het onderzoek daarrond. Niet alleen hebben we een goede reputatie wat knowhow en wetenschappelijk onderzoek betreft, we zijn ook redelijk open-minded op het vlak van MBV. Terwijl een buurland als Frankrijk nog met bijzonder veel drama de vraag behandelt of alleenstaande vrouwen en homekoppels er ook beroep op mogen doen, namen wij die beslissing al een dikke tien jaar geleden. De wet heeft het over “auteurs’ binnen een “ouderlijk project” en die term dekt heel wat ladingen, ook buiten het klassieke man/vrouw koppel.

Veertig jaar MBV dus, maar wat is er zoal veranderd in die tijd? Naast het feit dat de technieken verfijnd werden en de vraag bij alleenstaande- en holebi ouders toenam, valt ook de leeftijd van patiënten op. Vrouwen beginnen steeds later aan kinderen, in Brussel doen ze dat gemiddeld rond hun 29ste. Handig, en logisch ook, gezien de emancipatie van vrouwen, maar op biologisch vlak is de evolutie nog niet helemaal mee. Dokter Catherine Houba, gynaecoloog bij de MBV-dienst van het Sint-Pieters ziekenhuis. “Een vrouw van twintig heeft 34% kans om zwanger te worden bij elke cyclus, tegen haar dertigste verjaardag is die kans met 17% gezakt en de dag dat ze 35 kaarsjes uitblaast staan we op 12%. Zonder contraceptie zou een vrouw tegenwoordig gemiddeld acht kinderen krijgen in haar leven, wat eigenlijk niet gigantisch is -dat werd achterhaald aan de hand van studies bij samenlevingen zoals de Mormonen. Wil je met 90% zekerheid twee kinderen krijgen zonder beroep te doen op MBV, dan zou je er theoretisch gezien op je 27ste ten laatste aan moeten beginnen.”

“Contraceptie is geweldig in die zin dat het ongewenste zwangerschappen helpt voorkomen, maar mensen denken vaak onterecht dat ze in twee richtingen werken. Het is niet omdat je in oktober stopt met de pil dat je je in november al aan blij nieuws mag verwachten. Het menselijke ras is op zich niet zo vruchtbaar en we hebben nog niet alle mechanismen in kaart gebracht,” aldus Anne Delbaere, hoofd van de fertiliteitskliniek aan het Erasmus ziekenhuis. “De meeste vrouwen zijn zich bewust van hun verminderde vruchtbaarheid, maar ze denken dat MBV mirakels kan doen en ze sowieso verder zal kunnen helpen. Fout: per cyclus mislukken 75% van de in vitro fertilisaties! Zelfs geneeskundestudenten overschatten de slaagkansen van MBV. Velen denken aan beroemdheden die na hun veertigste nog een kind kregen, maar meestal hebben die dat aan de hand van gedoneerde eicellen -in dat geval telt de leeftijd van de donor, niet de draagmoeder.

INFORMATIE EN GEWAARWORDING

Kwestie van te voorkomen dat Eva Longoria of Victoria Beckham mensen op het verkeerde idee brengen, zetten dokters in op preventie en bewustwording. De meeste gespecialiseerde klinieken organiseren infosessies voor mannen en vrouwen, alle leeftijden door elkaar, alleenstaand of niet, om prangende vragen te beantwoorden en zelfs de eerste, informatieve onderzoeken uit te voeren om iemands vruchtbaarheid in kaart te brengen. Dit met het doel eventuele uitdagingen al vroeg op te sporen en te kunnen behandelen. “We krijgen constant te maken met mensen die ‘te laat’ bij ons komen aankloppen,” zegt Houba. “Geen probleem als je géén kinderen wil en het is ook aan jou om ze nog even uit te stellen, dat beslists iedereen voor zich. Weet echter wel wat dat voor je slaagkansen betekent, het is belangrijk op de hoogte te blijven.” Die filosofie is geïnspireerd op Denemarken, waar vrouwen gemiddeld pas na tram drie aan kinderen beginnen. Het land heeft één van de laagste geboortecijfers van Europa en daarom lanceerde de overheid een sensibiliseringscampagne.

Want eerlijk is eerlijk: als MBV kàn vermeden worden, ben je beter af. Mannen en vrouwen die er beroep op deden hebben het over een waar survival parcours vol mentale uitdagingen. Het schuldgevoel, de herhaaldelijke teleurstellingen, de hulpeloosheid én seks op commando gaan niet in je koude kleren kruipen. Marceline beschrijft haar “MVB-jaren” als de zwaarste periode uit haar leven. “Het was erg moeilijk voor mij én mijn man om met onze vruchtbaarheidsproblemen geconfronteerd te worden. Sprookjes eindigen meestal met een mooie kroost en sinds jonge leeftijd ging ik ervan uit dat het ook voor mij zo zou eindigen. Ik voelde me in eerste instantie erg schuldig en eenzaam: ìk was ‘het probleem’, mijn man kon in principe wél papa worden moest hij ooit besluiten om zonder mij door te gaan. Het deed me pijn om andere vrouwen zwanger te zien en ik kon geen vreugde opbrengen voor de zwangerschappen van vriendinnen. Bovendien moet je ook op je werk op steun en begrip kunnen rekenen, want MBV staat voor heel wat doktersbezoeken en een grillige medische agenda. Reken daar ook de vaak lompe opmerkingen van je omgeving -à la “je denkt er teveel over nà!”- bij en het is helemaal een hel. Dat schuldgevoel blijkt een gemene factor bij heel wat vrouwen die de behandeling ondergaan. Uiteraard is ook een huwelijk niet altijd bestand tegen al die gevoelens.” Vandaag is Marceline een trotse mama en verwerkte ze haar ervaring in de blog Tic Tac Boom, een platform voor lotgenoten. 

EROP OF ERONDER

Een vreugdebom in de ziekenhuiskamer van Vanessa en Marco in het CHR in Namen. De tortelduifjes kunnen hun geluk niet op na de geboorte van hun tweeling, die er -deels- kwam dankzij IVF. Ze vormen meteen ook een medische uitzondering: één van de embryo’s kwam op een natuurlijke manier tot stand, terwijl de andere door IVF werd gecreëerd. Hij werd ingeplant in de uren nà hun seksuele betrekkingen. Van een verrassing gesproken! Het leven is tegenwoordig (weer) mooi, maar de dertigers geven toe dat hun pad niet over rozen ging: “Een kindje maken is verondersteld natuurlijk te zijn. Het feit dat er een volledig medisch team bij komt kijken, soms zelfs letterlijk, vonden we heel moeilijk. Ik was persoonlijk bang mijn baby’s niet als ‘echte kindjes’ te kunnen beschouwen, maar die angst bleek gelukkig volledig ongegrond. Mezelf injecties geven, bleek bovendien onmogelijk, en ik reageerde bijzonder humeurig op de behandeling. Marco heeft me echt moeten leren verdragen en op zijn tanden bijten. Het was niet eenvoudig, we waren nog maar pas getrouwd, maar de dokters hadden ons hier wel al op voorbereid.” “Sowieso waren we net getrouwd, te laat om terug te keren,” lacht de jonge papa nog.

Om al die mentale drempels het hoofd te kunnen bieden, heeft elk goed MBV centrum een ploeg psychologen ter beschikking staan. Sommige patiënten krijgen gaandeweg begeleiding als ze dat wensen, anderen moeten verplicht langs gaan voor hun aanvraag wordt goedgekeurd. Het gaat dan over zogenaamd “uitzonderlijk aanvragen”, wanneer er een derde in het spel is, in het geval van een sperma- of eiceldonor, bijvoorbeeld. Elk ziekenhuis hanteert hier haar eigen regels voor. Het Chirec ziekenhuis is één van de enigen die holebi koppels niet automatisch naar de psycholoog stuurt: “wat ‘uitzonderlijk’ is in hun situatie is niet het feit dat het om twee vrouwen gaat, wel dat ze het genetisch materiaal van een derde zullen gebruiken. We oordelen niet, onze taak is ze bij te staan bij elke emotie die daarbij hun pad kruist,” zo zegt MBV psychologe Sarah Colman.

Niet elke aanvraag wordt goedgekeurd, een team van experts gaat over die beslissing. De meeste ziekenhuizen vergaderen daar wekelijks over, in samenspraak met artsen en psychologen, en factoren zoals leeftijd, BMI, hormonenspiegel, aantal voorafgaande pogingen, etc worden besproken. Waarom? Om de juiste behandeling te bepalen en mogelijke redenen om het niét te doen, bloot te leggen. Onderwerp van de dag: moeten we een vrouw van 43% een poging laten wagen, terwijl we dondersgoed weten dat haar slaagkansen onder de 5% liggen? “Begeleiding is alles. We moeten haar mentaal voorbereiden op een mogelijk falen, maar er ook over waken dat ze haar eiogen gezondheid niet in gevaar brengt. Persoonlijk zou ik het er ook moeilijk mee hebben dat dokters mij de keuze niet zelf laten maken,” aldus Anne Delbaere. “We proberen ons zo open mogelijk op te stellen en onze medische macht niet te misbruiken, maar in sommige extreme gevallen -zowel lichamelijk als psychologisch- moeten we een behandeling weigeren. Sommige vrouwen komen ons vragen om een kindje tegen de eenzaamheid, omdat hun echtgenoot voor twintig jaar in de cel zit en al hun kinderen door de jeugdrechter werden geplaatst…”

CRYOCONSERVATIE 

Ook aanvragen voor cryoconservatie gebeuren standaard onder psychologische bigelding. Het principe? Eicellen laten invriezen en zo de biologische klok pauzeren. Sommige vrouwen doen dat om medische redenen, andere om sociale. In dat geval gaat het om “social freezing”, een praktijk die in Frankrijk verboden is, maar bij ons al een tiental jaar wordt uitgevoerd. De laatste vijf haar werd de techniek pas echt goed ontwikkeld, en veel is er bij potentiële patiënten nog niet over geweten. “Twee buitenlandse vriendinnen spraken me voor het eerst over deze techniek, anders had ik nooit van het bestaan ervan af geweten. Wanneer ik zeg dat ik mijn eicellen heb laten invriezen, is de eerste vraag vaak of dat wel legaal is. Ja natuurlijk, ik heb dat niet in mijn eentje in mijn keuken gedaan, haha! Ik doe humanitair werk en heb jarenlang in conflictzones gewerkt. Mijn kinderwens was er, maar mijn situatie was op dat moment niet stabiel genoeg. Op twee jaar tijd heb ik twee moeilijke relatiebreuken gekend en ik verwachtte niet meteen de man van mijn dromen tegen te komen. Ik had nood om iets voor mezelf te doen, mijn leven zelf in handen te nemen en het niet te laten afhangen van anderen. Ik was toen 33 jaar, ik wilde kinderen maar had nooit gedacht die alleen te maken. Ik heb dus wat tijd voor mezelf gekocht,” getuigt een vrouw.

Een “tovertruc” waarvoor je veel geld moet ophoesten, tussen €4000 en €5000 voor de gemiddeld twee ingrepen die nodig zijn om voldoende eicellen te verzamelen. “Ik heb dat misschien voor niets gedaan en betaald: misschien zal ik die eicellen nooit gebruiken, misschien raak ik toch nog op natuurlijke wijze zwanger. Ondertussen ben ik wel een pak relaxter, de klok tikt niet meer zo hard, zie het als een extra verzekering. Vandaag ben ik ik 34 en leef ik zoals een studente: met huisgenoten, eindeloze feestjes, veel reizen. Ik pluk het leven zolang er nog geen kinderen zijn,” aldus Lea, wiens moeder gynaecoloog is en haar de praktijk voorstelde. “Te weinig vrouwen weten dat deze optie bestaat, geen enkele van mijn vriendinnen kende dit bijvoorbeeld.” Het veegt alvast één cliché over social freezing van de baan: dat het enkel voor carrièrevrouwen is. Een idee dat in stand wordt gehouden door de hoge financiële kost ervan. “Je komt vrouwen uit alle sociale lagen tegen in cryoconservatie. Uiteraard is dit vaak niet hun eerste keuze en hadden ze zich het leven anders ingebeeld en hebben ze gewoon veel pech gehad; relatiebreuken, ziekte, slechte timing. Dankzij het invriezen van hun eitjes kunnen ze wat tijd winnen, een degelijke partner zoeken in plats van krampachtig ‘de vader van hun kind’,” zegt psychologe Maud Hartman. “Onderschat het echter niet: het ìs erg confronterend om deze stap te zetten. Het komt niet zonder emotionele rollercoaster: ‘hoe is het zover kunnen komen?’ En wat met de eitjes die uiteindelijk niet gebruikt worden? Drie opties in België: ze vernietigen, ze aan wetenschappelijk onderzoek of aan een koppel met kinderwens doneren.”

De beslissing je eicellen te laten invriezen, is geen lichte beslissing, maar wel één die vrouwen vrij laat hun leven zelf in te vullen. Het debat rond vruchtbaarheid en moederschap is onlosmakelijk verbonden met de discussie rond gelijkheid op de werkvloer en ook daar is nog heel wat werk aan de winkel. “Tegenwoordig wordt cryoconservatie deels terugbetaald, maar parallel daarmee moet ook aan structurele zaken zoals een oppassysteem, ouderschapsverlof, etc getimmerd worden,” zegt Dr. Delbaere. “Werkneemsters durven niet altijd hun zwangerschap kenbaar maken en om tegenwoordig op jonge leeftijd een baby te krijgen moet je extra stevig in je schoenen staan.  Dat zou echter niet zo mogen zijn. Of een vrouw nu op haar twintigste, dertigste of veertigste moeder werd, al dan niet in haar eentje, al dan niet via medische begeleiding, feit is dat ze een kinderwens had en die sterker dan alle hindernissen op haar pad was.”

Daar gaat echte gelijkheid uiteindelijk om: vrouwen toegang geven tot informatie en middelen om in alle vrijheid een keuze te maken, wat die ook is; een baby als ze dat willen, wanneer ze dat willen en op de manier die ze zelf bepaald hebben.

Zwanger? Wij helpen je de komende maanden in alle comfort door te komen! Ontdek hier welke make-up veilig is tijdens de zwangerschap, en welke sporten voor zwangere vrouwen goed zijn.