In haar spraakmakende proces tegen Shia LaBeouf beschuldigt zangeres FKA twigs haar ex van seksueel en fysiek geweld en het veroorzaken van emotioneel trauma. In dit eerlijke, exclusieve interview vertelt de zangeres aan ELLE wat ze allemaal heeft meegemaakt.
"Het is een wonder dat ik nog leef", zegt FKA twigs. De Britse zangeres, die eigenlijk Tahliah Debrett Barnett heet, heeft een uur lang moeizaam zitten vertellen hoe ze bijna een jaar lang mishandeld werd door Shia LaBeouf, haar vroegere vriend en tegenspeler in ‘Honey Boy’. Ze zit in kleermakerszit op de grond in haar huis in Londen, waar ze door de lockdown zowat al haar tijd doorbrengt. Twigs straalt rauwe kwetsbaarheid uit. Haar tengere gestalte verdrinkt bijna in haar hoodie met de naam ‘janet’ – een eerbetoon aan het gelijknamige dance album van Janet Jackson uit 1993. Haar pas gebleekte blonde krullen lijken vochtig en haar wangen zijn rood. Ze zit kaarsrecht voor haar Zoomcamera, en tikt zo nu en dan haar acrylnagels tegen elkaar. Ze heeft het over de “berekende, systematische, verraderlijke en verwarrende” tactieken die LaBeouf gebruikte om haar te manipuleren. Nu eens overstelpte hij haar met liefdesbetuigingen, dan weer negeerde hij haar volledig. Hij isoleerde haar van de buitenwereld en belette haar om te slapen. “Als je een kikker in een pot kokend water gooit, springt die er meteen uit,” zegt ze, in een poging om uit te leggen hoe geleidelijk misbruik werkt. “Maar als je een kikker in koud water zet en dat langzaam opwarmt, kun je het dier koken zonder dat het zich verzet. Zo ging het ook bij mij.”
“Een gewelddadige relatie kan iedereen overkomen”
De emotionele, verbale en lichamelijke mishandeling die twigs tijdens haar relatie met LaBeouf onderging, piekte tijdens een Valentijnsweekend in een wellnesshotel in 2019. De schokkende details van die nacht kwamen aan het licht in het proces dat twigs in december 2020 tegen de acteur aanspande. In haar aanklacht vertelt ze dat ze in slaap viel in het hotel en wakker werd omdat LaBeouf bovenop haar lag en hard in haar armen kneep. Hij legde zijn handen rond haar nek en begon haar te wurgen. Hij fluisterde: “Als je niet ophoudt, raak je me kwijt.” De volgende dag gooide LaBeouf haar buiten het hotel op de grond. In de auto terug naar huis reed hij als een gek en eiste van twigs dat ze vertelde hoeveel ze van hem hield. Ze getuigt hoe hij aan een onrustbarende snelheid tussen het verkeer slalomde, waarbij andere auto’s luid toeterden. “Ik vroeg me af wat er met mijn lichaam zou gebeuren als we aan 120 kilometer per uur tegen een muur zouden rijden. Ik zocht de airbag en zag nergens het symbooltje. Ik dacht: ‘Als er geen airbag is, klapt mijn hele borstkas dan in elkaar?’” Ze vertelt het verhaal met haar hele lichaam: ze rolt haar strakgetrainde danserslichaam in een bal en houdt haar handen over haar hoofd. “Ik dacht: ‘Als ik zo in elkaar duik en de voorkant van de auto crasht tegen mijn hoofd, breek ik dan mijn nek?’” Ze zag de meest vreselijke scenario’s voor zich. Op een bepaald moment overwoog ze zelfs om uit de auto te springen terwijl die over de snelweg racete. “Ik wilde springen uit een auto die 120 reed...” Uiteindelijk stopte LaBeouf aan een tankstation, waar twigs probeerde haar koffer te grijpen om te ontsnappen, maar de acteur duwde haar tegen de auto en probeerde haar opnieuw te wurgen. Hij schreeuwde keihard en dwong haar weer in de auto.
Ik vraag de zangeres hoe ze deze gewelddadige relatie wist te overleven. “Ik heb geluk gehad,” zegt ze met een zucht. “Ik wilde echt dat ik kon zeggen dat ik een uitweg wist te vinden met inspanning van al mijn krachten, of dankzij mijn sterke karakter of de manier waarop mijn moeder me opgevoed heeft. Maar zo is het niet. Het is puur geluk dat ik niet meer in die situatie zit.” Tijdens haar relatie had twigs een succesvolle carrière, een huis waar ze naartoe kon, financiële zekerheid en een netwerk van mensen die haar konden steunen. En toch overkwam het haar, toch raakte ze verstrikt in een gewelddadige relatie. “De meeste mensen zouden denken dat het mij niet kan overkomen. Ze zeggen: ‘Je bent toch een slimme vrouw? Als het zo erg was, waarom vertrok je dan niet?’ Maar zo simpel is het niet. Het kan iedereen overkomen.” Toen de lockdown begon en ze zich realiseerde hoeveel vrouwen gevangen zitten in een dergelijke situatie, nam ze haar besluit. “Ik besefte dat ik naar buiten moest komen met mijn ervaring en erover moest praten.”
“Dit is het ergste wat ik ooit heb moeten doorstaan”
De 33-jarige zangeres die we kennen als 'twigs’ (een bijnaam die ze kreeg omdat haar gewrichten kraakten tijdens de dansles) groeide op in Gloucestershire in Engeland. Ze was als kind een buitenbeentje met haar Jamaicaans-Spaans-Engelse achtergrond en haar liefde voor opera en dans. “Ik was het enige zwarte meisje in mijn stadje. Ik heb moeten vechten om naar Londen te kunnen gaan, en later naar New York.” Dankzij een combinatie van talent en lef verhuisde ze op haar 17e naar Zuid-Londen, waar ze werkte als achtergronddanseres voor artiesten als Kylie Minogue en Jessie J. In december 2012 financierde twigs zelf haar eerste EP, met de titel ‘EP1’. Een jaar later maakte ze in samenwerking met producer Arca een tweede plaat, ‘EP2’. Tijdens haar carrière moest de zangeres al heel wat obstakels overwinnen. Maar niets was zo zwaar als haar periode met LaBeouf. “Wat ik toen heb meegemaakt, is verreweg het ergste dat ik ooit heb moeten doorstaan. Nu probeer ik er weer bovenop te komen en ook dat is aartsmoeilijk.”
Twigs en LaBeouf ontmoetten elkaar in de zomer van 2018 op de set van ‘Honey Boy’, een semi-autobiografische film over de traumatische jeugd van LaBeouf, een voormalige Disneyster. LaBeouf begon te schrijven aan het scenario in de gerechtelijke instelling waar hij in 2017 terechtkwam nadat hij in Savannah was gearresteerd wegens openbare dronkenschap en verstoring van de openbare orde. Een filmpje van de arrestatie, waarin een duidelijk dronken LaBeouf een racistische tirade houdt, ging viraal op het internet. ‘Honey Boy’ moest een goudeerlijk verslag worden van een gekwelde jeugd. Als LaBeouf het op de juiste manier had gespeeld, zou de film zijn comeback zijn geweest. In 2017 leed zijn carrière immers al flink onder zijn onberekenbare bedrag – zowel op de set als daarbuiten. Zeggen dat LaBeouf er een kleurrijke levenswandel op nahield, is een understatement. In 2008 werd hij aangehouden wegens rijden onder invloed toen zijn truck in de vroege ochtend een aanrijding veroorzaakte en over kop ging. De acteur weigerde in het zakje te blazen en raakte bijna een vinger kwijt. In 2014 stommelde hij binnen bij een Broadwayproductie en werd opgepakt wegens verstoring van de openbare orde. En de pers smulde van zijn relatie en huwelijk met Mia Goth, zijn tegenspeelster in ‘Nymphomaniac: Volume II’. Berucht zijn de beelden uit 2015 van het koppel dat publiekelijk ruziet in Duitsland. Omstaanders filmden LaBeouf, die tegen hen zegt: “Ik wil geen vrouwen slaan, maar ze provoceert me.” De eerste geruchten over gewelddadigheid staken de kop op. Toch werd LaBeouf nauwelijks ter verantwoording geroepen. Om zich te verdedigen tegen negatieve berichtgeving profileerde de acteur zich sterk als ‘performance kunstenaar’. Hij was nu eenmaal een ‘method actor’ bij wie het werk ook het dagelijkse leven beïnvloedt. Hij verzorgde zich slecht en ging slordig gekleed en scoorde met dat imago bij zijn Instagramfans. LaBeouf was Hollywoods enfant terrible met een legendarische alcoholverslaving. Tijdens een tv-optreden in 2019 maakte talkshowhost Jimmy Kimmel een grapje over de problemen die LaBeouf had met het gerecht. Alsof arrestaties voor dronkenschap achter het stuur een fait divers zijn.
Al in het begin van onze relatie gebruikte hij manipulatietechnieken. Dat frustreert me nu: ik had ze moeten herkennen
Tijdens haar relatie met LaBeouf was twigs zich wel degelijk bewust van zijn problemen, maar zoals zoveel slachtoffers van partnergeweld wilde ze geloven dat hij z’n leven kon beteren. Daarom hoopte ze hun relatiebreuk aanvankelijk ook privé te kunnen afhandelen. Toen hun liefde op de klippen liep, gaf ze haar ex een lijstje met eisen. Hij moest degelijke, langdurig hulp zoeken om zijn gewelddadigheid aan te pakken. Hij moest geld geven aan een vluchthuis voor mishandelde vrouwen. En ten slotte moest hij toegeven dat hij twigs een soa had bezorgd en beloven dat hij toekomstige bedpartners nooit zou voorliegen over zijn seksuele gezondheid. De onderhandelingen liepen echter spaak, want beide partijen legden de schuld bij de ander. Uiteindelijk gaf het juridisch team van twigs de pogingen tot bemiddeling op. Dat twigs een proces aanspande, deed veel stof opwaaien. Het publiek van de zangeres was geschokt. In haar video voor ‘Cellophane’ doet twigs aan paaldansen: ze lijkt een en al spieren en discipline, een atlete die buigt maar nooit breekt. Wie had kunnen denken dat ze in stilte leed? Toch konden veel mensen zich met haar identificeren. Ze begonnen hun eigen verhalen te delen en bedankten twigs voor haar eerlijkheid. Sia, de Australische singersongwriter die in 2015 samenwerkte met LaBeouf voor haar video bij ‘Elastic Heart’, tweette: “Ik denk dat die man echt ziek is en heb medelijden met hem en zijn slachtoffers. Als je van jezelf houdt, blijf dan veilig bij hem uit de buurt.” Twigs bedankte de megaster voor de betoonde solidariteit. Op Instagram vroeg actrice en regisseur Olivia Wilde: “Geef @fkatwigs liefde, respect en steun.” Weken later bleek waarom. Olivia Wilde moest LaBeouf ontslaan uit de film ‘Don’t Worry Darling’ omdat de acteur onaangenaam gedrag vertoonde. Zijn stijl clashte met de andere spelers en medewerkers, Wilde incluis. Ook Alma Har’el, de regisseur van ‘Honey Boy’, legde een verklaring af: “Ik heb een diep respect voor de moed en veerkracht van FKA twigs. Mijn hart brak toen ik las wat ze heeft meegemaakt en ik ben solidair met haar.”
“Ik was doodsbang ’s nachts”
Twigs had er geen idee van dat LaBeouf geleidelijk een patroon opbouwde: hij zette haar op een voetstuk en sloeg haar er dan weer af. Dat werkte een tijdje. Toen hij twigs in oktober 2018 vroeg om bij hem te komen wonen in Los Angeles, stemde ze toe. “Maar zodra ik bij hem woonde, werd alles erger,” zegt ze. “Ik begon te beseffen dat ik niet te maken had met een getormenteerde man die een moeilijke scheiding doormaakte. Factoren van buitenaf konden zijn gedrag niet verklaren of rechtvaardigen. Ik zat simpelweg in een gewelddadige relatie.” LaBeouf begon haar steeds meer te manipuleren, op de meest uiteenlopende manieren. Eerst eiste hij dat twigs hem een bepaald aantal keren per dag zou kussen en aanraken. Hij zei dan: “Als je echt van me hield, zou je dat doen.” Als ze het gewenste aantal keren niet haalde, kreeg ze een vloedgolf van verwijten over zich heen, vaak tot diep in de nacht zodat ze niet kon slapen. Vandaag herkent twigs de manier waarop de acteur haar uit haar slaap hield als een vorm van psychologische oorlogvoering. Regelmatig maakte hij haar om vier uur ’s morgens wakker met allerlei beschuldigingen: “Ik weet dat je hier naast me ligt te masturberen. Ik vind je walgelijk, ik moet je niet meer.” Of hij schudde haar wakker en verweet haar dat ze naar het plafond lag te staren om te bedenken hoe ze hem kon verlaten. Later eiste hij dat de zangeres naakt zou slapen, in alle temperaturen: “Hij zei dat ik mijn lichaam bij hem weghield. Dan vergeleek hij me met zijn ex en zei: ‘Zoiets zou zij nooit doen.’” Voor het slapengaan moest twigs van LaBeouf naar gruwelijke documentaires kijken waarin vrouwen op gewelddadige wijze vermoord, in elkaar geslagen of verkracht werden. “Ik zei dan: ‘Dat wil ik echt niet zien voor ik naar bed ga. Ik kan er niet tegen.’ Het was allemaal zo donker, ik kan dat echt niet aan. Ik voelde me erg geïntimideerd toen ik met hem samenwoonde. Hij had een pistool en gedroeg zich vreemd. Ik wist nooit wat hem kwaad zou maken.” In november 2018 kwam dat pistool in hun slaapkamer te liggen, en in het proces verklaarde twigs dat ze doodsbang was om ’s nachts op te staan en naar het toilet te gaan, voor het geval LaBeouf haar voor een inbreker zou aanzien en doodschieten. Op een bepaald moment stuurde ze een foto naar haar manager. “Ik dacht: ‘Als hij me doodschiet en er komt een onderzoek, dan moeten ze weten hoe het in elkaar zit. Ik moet wat aanwijzingen nalaten.’"
“Ik voelde zo’n intense angst en schaamte”
Twigs begon zich steeds meer zorgen te maken over haar veiligheid en probeerde haar toevlucht bij vrienden te zoeken. Soms belde ze iemand middenin de nacht en zei:‘Ik voel me niet veilig. Mag ik naar je toekomen?’ Ze was welkom bij haar vrienden, maar uiteindelijk trok ze zich telkens terug omdat haar schaamte over het misbruik groter was dan haar angst: “Een vriend had me zijn sleutels gegeven en verwachtte me bij zijn thuiskomst, maar ik was er niet, en heb hem daarna nooit meer gesproken. Ik voelde zo’n intense angst en schaamte, dat ik uit het leven van de mensen verdween.” Met haar grillige gedrag joeg ze vrienden en familie tegen zich in het harnas, zowel in Los Angeles als in Londen. Ze kon zich er niet toe brengen om te vertellen wat er werkelijk speelde in haar leven en dat vergrootte haar isolement: “Als je aan je vrienden en familie niet vertelt wat er aan de hand is, kan niemand je emoties bekrachtigen of kaderen. Er is niemand die je vertelt dat je in gevaar bent.” Bovendien werd LaBeouf vaak jaloers als ze contact had met vrienden. “Op een keer hoorde hij me lachen met een vriendin op FaceTime. Hij kwam binnen en we kregen een enorme ruzie omdat hij zei dat hij me nooit zo aan het lachen kon maken. Vanaf dat moment kon ik niet meer openlijk lachen met vrienden en zocht ik minder contact met hen. Hij vond het immers vreselijk als ik iets meemaakte waar hij geen deel van was, of met plezier terugdacht aan een herinnering zonder hem,” zegt ze met een zucht. “Hij gaf me het gevoel dat ik niet blij mocht zijn. Daar kwam het op neer: ik mocht alleen vreugde voelen als die rechtstreeks met hem te maken had.”
Toen twigs de rol in ‘Honey Boy’ scoorde, schreef LaBeouf dat toe aan haar ras. Ze hadden een jonge zwarte vrouw nodig als tegenhanger voor de overwegend blanke mannelijke cast, zei hij. De zangeres was niet meer dan een pion die moest zorgen dat LaBeouf goed voor de dag kwam – of dat wilde hij haar doen geloven. Toen het koppel in januari 2019 naar het Sundance filmfestival reisde om ‘Honey Boy’ te promoten, was twigs niet meer dan een schim van haar vroegere zelf. Ze durfde met niemand over haar situatie te praten: de focus moest liggen op de film. “Ik noem geen namen, maar sommige intieme vrienden van hem wisten heel goed wat er met ons aan de hand was.” Twigs noemt die stille getuigen ‘de vliegende apen’, een verwijzing naar ‘The Wizard of Oz’. Gewelddadige mensen omringen zichzelf met mensen die hun gedrag door de vingers zien, zegt ze. “Ik heb openlijk over de mishandeling gesproken met bepaalde medewerkers van Shia. De reactie die ik kreeg was: ‘O, nou ja, we zijn momenteel natuurlijk wel op Sundance.’ De entourage van LaBeouf gaf twigs het gevoel dat zijn eerherstel in Hollywood afhing van het succes van ‘Honey Boy’, en dat zijn carrière niet nog een arrestatie of misstap zou overleven. Niemand luisterde echt naar haar; hij kon ongestoord zijn gang gaan. Op foto’s genomen op Sundance poseert twigs als kersverse filmster in een vintage korset van Vivienne Westwood en een gestreepte broek. Ze heeft volop sterallure, maar haar gezicht is uitdrukkingsloos, alsof ze er niet bij is. De moeder van Noah Jupe, haar tegenspeler in ‘Honey Boy’, merkte op dat er iets aan de hand was en vroeg twigs of alles wel goed ging. “Ze vroeg het zo lief, en ik dacht: ‘O, ik mag me niet zo raar gedragen.’ Niemand begreep wat ik moest doorstaan als de camera’s niet op ons gericht waren.”
“Er is een cultuuromslag nodig in Hollywood”
Sundance vond eind januari 2019 plaats. Kort daarna kwam het rampzalige Valentijnsweekend dat de zangeres ertoe bracht om eindelijk hulp te zoeken. “Tegen de tijd dat ik naar een therapeute stapte, had ik last van ernstige post-traumatische stress. Ik was één hoopje ellende.” Met de hulp van de therapeute begon ze haar ontsnapping te plannen, maar toen ze bezig was haar bezittingen te pakken, kwam LaBeouf onverwacht aanzetten en haar vlucht ging niet door. De acteur had onmiddellijk door wat twigs van plan was. Hij greep haar vast, trok haar een lege slaapkamer binnen en duwde haar op het bed. Met zijn volle gewicht op haar lag hij zeker een kwartier tegen haar te schreeuwen. Uitgeput en verslagen stemde ze erin toe dat LaBeouf zou blijven slapen die nacht. “Ik was al mijn vechtlust kwijt en bleef dan maar.” Het hartverscheurende verhaal van twigs’ ontsnappingspoging is helaas geen uitzondering. Volgens psychotherapeute Shauna Reynolds probeert een slachtoffer van partnermishandeling gemiddeld zeven tot tien keer te ontsnappen voor ze hun kwelgeest daadwerkelijk verlaten. Er zijn veel factoren waardoor slachtoffers zich niet kunnen losmaken uit de relatie: financiële onzekerheid, geen vluchtoord, of de druk om het gezin bij elkaar te houden. En dan is er de emotionele kant van het verhaal. Twigs vertelt dat er momenten waren waarop LaBeouf het leven wondermooi maakte: hij was dan attent, charmant en aangenaam. Jammer genoeg duurde het nooit lang voor de romance weer veranderde in een horrorfilm.
Als ik vriendelijk was tegen een kelner dacht hij meteen dat we seks hadden gehad.
In maart 2019, een maand na het incident op Valentijnsdag, kreeg twigs symptomen van een soa en ze confronteerde LaBeouf. De acteur bevestigde dat hij een seksueel overdraagbare ziekte had waarover hij twigs nooit had verteld. In december 2018 had hij de symptomen doelbewust verborgen met make-up en twigs had zich voor de gek laten houden. Geschokt ging de zangeres naar de dokter, waar bloedonderzoek aantoonde dat ze dezelfde ziekte had als LaBeouf. Dit ultieme verraad was er voor twigs te veel aan. Later zou ze nog ontdekken dat LaBeouf ook een andere, nietsvermoedende seksuele partner besmet had. Ze begon langzaam afstand te nemen van LaBeouf en beëindigde hun relatie in mei 2019, aan de vooravond van haar wereldtournee voor Magdalene. Doordat ze een aantal maanden niet in Los Angeles zou zijn maar van de ene naar de andere stad zou reizen, wist ze uiteindelijk uit de greep van LaBeouf te ontsnappen. De volledige uitslag van het proces is nog niet bekend, maar het is duidelijk dat Hollywood niet om de beschuldigingen heen kan. Toch is er een cultuuromslag nodig om gedrag als dat van LaBeouf onmogelijk te maken. Zoals twigs zegt: “Wat moet er eigenlijk gebeuren voordat Hollywood de veiligheid van mensen boven geld gaat stellen? Natuurlijk is het een eer voor me als ik de vraag krijg om in een film te spelen of een song te zingen. Ik houd van mijn werk, en de opnames van ‘Honey Boy’ waren een onvergetelijke ervaring. Maar ik werd er ook een slachtoffer door.” LaBeouf knoopte in het verleden een relatie aan met meerdere van zijn tegenspeelsters. Het lijkt er volgens twigs op dat producers, regisseurs en agenten actrices in een kwetsbare positie brengen, louter en alleen om de winst. “Ze gaven me echt het gevoel dat ‘Honey Boy’ belangrijker was dan mijn lichamelijk en geestelijk welzijn.”
“Ik heb mijn leven terug”
Als ik twigs vraag waar ze vandaag kracht uit put, denkt ze even na. “Ik heb mijn leven terug. Ik kan zo laat werken als ik wil. Ik kan mijn vrienden ontmoeten.” Tijdens de lockdown werkte ze samen producer El Guincho, het brein achter het succesalbum van Rosalia, ‘El Mal Querer’. Twigs vertelt me dat ze een ‘uitgaansalbum’ heeft gemaakt waarop ze samenwerkt met de Nigeriaanse ster Rema, met Pa Salieu, een nieuwkomer in de Britse hiphop, en met popprinses Dua Lipa. De afgelopen maanden werkten twigs en Getty Images samen aan een groots project om de zwarte geschiedenis onder de aandacht van een breder publiek te brengen en om onderwijskrachten, storytellers en content creators de visuele middelen te geven om beter over de zwarte geschiedenis te kunnen vertellen. Om de samenwerking kracht bij te zetten, brengt twigs nu ‘Don’t Judge Me’ uit, haar duet met de Britse rapper Headie One. De video onder regie van Emmanuel Adjei is opgenomen aan de fontein van de zwarte kunstenares Kara Walker in het Tate Modern museum. De clip is als een liefdesbrief aan zwart Londen en maakt deel uit van de lopende, belangrijke conversatie over ras en identiteit door prominente figuren: Munroe Bergdorf, Clara Amfo, Reni Eddo-Lodge, Efua Baker en Benjamin Zephaniah zijn slechts enkele namen die erbij betrokken zijn. “‘Don’t Judge Me’ gaat niet over mij,” zegt twigs. "Het gaat over onze hele gemeenschap. Ik ben maar een bescheiden stem. Hopelijk kan de samenwerking met Getty een helende werking hebben op deze generatie.”
Haar eigen genezing is nog altijd een werk in uitvoering. Maar door haar verhaal te vertellen en haar platform te gebruiken om anderen meer bewust te maken van partnermishandeling, zet ze een flinke stap vooruit. “Het is moeilijk om dit allemaal openbaar te maken, maar ik wil mijn verhaal vertellen. Als ik anderen niet kan helpen met mijn ervaring, dan wordt het nog tien keer erger. Het moet ergens zin gehad hebben – er moet een reden zijn waarom dit mij is overkomen. Het gaat niet alleen om mijn eigen herstel.” Ze vertelt over de verschillende stadia die je moet doorlopen om uit een gewelddadige relatie te kunnen ontsnappen: een veilig onderkomen vinden, contact krijgen met je gemeenschap, financieel onafhankelijk worden. Haar stem breekt en de tranen rollen over haar wangen. “Voor mij is het nog allemaal heel vers,” zegt ze. “Ik weet dat het allemaal niet perfect zal verlopen. Maar ik hoop dat ik stapje voor stapje vooruit kan komen, en dat het mensen zal inspireren wanneer ik mijn eigen leven weer in handen krijg. Ik leg de verantwoordelijkheid voor zijn gedrag bij mijn ex. Terwijl ik op tournee was voor ‘Magdalene’ droeg ik dat gedrag nog bij me op het podium, of wanneer ik een interview deed, of op de rode loper. Daarom kon ik nergens van genieten. Ik droeg het allemaal nog mee. Nu heb ik het teruggegeven. Nu moet hij het bij zich dragen. En iedereen weet wat hij gedaan heeft.”
