Antropologe en sociologe Yvoire de Rosen heeft altijd een intense relatie met haar haar gehad: van afkeer naar fascinatie, maar uiteindelijk werd ze weer verliefd op haar dichte krullen. Vijftien jaar geleden besloot ze zich te verdiepen in de maatschappelijke en identiteitsgebonden ideeën rond het haar van vrouwen met Afrikaanse roots*.
Vertekend beeld
De beelden en verhalen rond vrouwen met Afrikaanse roots die we hier in België sinds de slavernij en de kolonisatie kregen voorgeschoteld, hebben een impact op de manier waarop die vrouwen vandaag de dag worden bekeken. En meer nog: een impact op hun eigen relatie met hun lichaam en hun haar. Die beelden en verhalen waren grotendeels gebaseerd op clichés rond hun vermeende minderwaardigheid. Geen wonder dat zwarte vrouwen zichzelf ook anders zagen en er (vermeende of echte) complexen aan overhielden. Door het waardesysteem van de dominante westerse samenleving over te nemen, verloren ze hun gevoel van eigenwaarde, en ontwikkelden ze zelfs een zelfhaat die hen van hun eigen integriteit beroofden. Om zich weer bewust te worden van hun eigen normen en waarden, moeten vrouwen met Afrikaanse roots gaan beseffen dat ze bepaalde racistische seksistische vooroordelen als objectivering, animalisering, hyperseksualisering van hun wezen en hun lichaam, onbewust hebben overgenomen. Ze moeten zich bevrijden uit de traumatische relatie die ze met hun zelfbeeld, hun lichaam, hun gelaatstrekken en hun haar hebben.
Blank en blond
De media bepalen de normen en de trends via de beelden die ze uitzenden, en daardoor werken ze onder andere mee aan het vormen van een bepaald schoonheidsideaal voor ons haar. Al is er op dat gebied de laatste tijd wel wat veranderd, toch is een blanke vrouw met lang, steil blond haar lang het ideaal geweest.
Heel anders dus dan de modellen van Afrikaanse afkomst, al waren die wel aanwezig in de reclame en de mode. Van de jaren 1990 tot nu hadden zwarte modellen en modellen van gemengd ras meestal steil haar (ontkroesd of met extensions*). Een van die modellen van de jaren '90 is Naomi Campbell, die in Jamaica geboren is, met haar lange, steile synthetische haar. Nog een voorbeeld is de Afro-Amerikaanse Tyra Banks, met haar artificiële steile haar. Allebei hebben ze zich publiekelijk uitgesproken over hun tractiealopecia* die ontstond door het veelvuldig dragen van weaves of pruiken. Maar ondanks het feit dat er sprake was van meer inclusie in de modewereld, bleef steil haar nog steeds de schoonheidsnorm.
Rolmodellen
Maar er kwam verandering. Liya Kebede uit Ethiopië, een model uit de jaren 2000, was te zien met extensions, gestyled of natuurlijk haar, en het in Jamaica geboren Engelse model Jordan Dunn droeg vooral weaves. Het natuurlijke haar waarmee het Franse model Noémie Lenoir uit Martinique en Alek Wek uit Soedan voor de dag kwamen, is hun unieke handelsmerk geworden, dat zeker bijgedragen heeft tot hun succes.
Onder de modellen van de jaren 2010 verscheen het Afro-Puerto Ricaanse model Joan Smalls het vaakst met vals haar. Herieth Paul uit Tanzania en Ajak Deng uit Soedan hebben allebei met natuurlijk haar op de catwalk van grote modehuizen gelopen. En dat was een echte evolutie: dichte krullen kregen glamour-allures. Hun foto’s droegen bij tot de herwaardering van de haarcriteria in de modewereld, en dus in de wereld.
Tegen 2015 zagen we de opkomst van nieuwe topmodellen, zoals de Soedanese Adut Akech, de Angolese Maria Borges en de Senegalese Khoudia Diop, bijgenaamd Melanin Goddess. Deze vrouwen in de mode- en beautywereld met een donkere huidskleur, die meestal met dichte krullen te zien zijn, hebben de spelregels radicaal veranderd. Door hun bekendheid konden zij afrekenen met de vooroordelen die nog steeds overheersen in de media. De opkomst van deze modellen met een erg donkere huidskleur en dichte krullen is een enorme doorbraak, want een nieuwe generatie jonge vrouwen van Afrikaanse afkomst kan zich nu identificeren met vrouwen met dezelfde huidskleur en hetzelfde als zij. En dankzij het internet werd getextureerd haar vanaf de jaren 2000 iets waar je creatief mee kunt omspringen, in plaats van dat het als lelijk, moeilijk te stylen of niet passend in de professionele wereld beschouwd wordt.
De ‘nappy culture’
Sinds het begin van de jaren 2010 lezen we steeds meer over de nappy culture in de tijdschriften. Oorspronkelijk werd het Engelse woord ‘nappy’ door blanken gebruikt als een denigrerende term voor de dichte krullen van zwarte mensen, dat werd vergeleken met een dierenvacht. Geleidelijk hebben mensen met Afrikaanse roots in Amerika het woord overgenomen als een beledigende term voor meisjes en vrouwen met erg krullend haar. Kort voor de jaren 2000 verloor het woord de negatieve connotatie en kreeg het een veel positievere betekenis. Vrouwen met natuurlijk haar gebruiken het woord nu om aan te geven dat ze trots zijn om wie ze zijn. ‘Nappy’ werd een samentrekking van ‘natural and happy’. Natuurlijk en gelukkig dus.
Een nieuwe visie
Hoewel de blanke regels nog altijd domineren in de mainstream beauty- en modewereld, weten steeds meer vrouwen met Afrikaanse roots die te ontkrachten en hun eigen visie op schoonheid te geven.
In dit digitale tijdperk hoeft de nieuwe generatie zich niet meer te schikken naar regels die totaal niet bij hen passen. In de media zijn er vrouwen genoeg van Afrikaanse afkomst die een voorbeeld zijn voor hun gemeenschap, en die anderen aanmoedigen om zich te laten gelden. Deze vrouwen hebben hun eigen plaats in de media en hun keuzes, verhalen en standpunten maken een einde aan heel wat van de negatieve vooroordelen van vroeger. Ze strijden tegen verschillende vormen van onderdrukking en laten vrouwen met Afrikaanse roots zien hoe waardevol en gewaardeerd hun identiteit is.
Voor sommige vrouwen van Afrikaanse afkomst is het een enorme ommekeer als ze hun eigen natuurlijke haar weer aanvaarden en er trots op zijn. Het is een stap naar psychologische en symbolische empowerment. Ze staan voor de schoonheid van mensen met Afrikaanse roots en dragen die uit, in een sfeer van saamhorigheid. Dat leidt tot een nieuwe kijk op bepaalde opvattingen; de machtsverhoudingen veranderen, en de zichtbaarheid van vrouwen met Afrikaanse roots wordt groter. Deze vrouwen van nu willen een ander beeld van zichzelf geven, en zichzelf terugvinden.
Mijn verhaal
Aangemoedigd door mijn moeder Cerina de Rosen koos mijn oudere zus Melissa de Rosen in 2006 weer voor haar natuurlijke haar. Aan het einde van de jaren 2000 volgde ik haar voorbeeld. Aangezien we waren opgegroeid in een zogenaamde ‘blanke omgeving’ (op school, bij buitenschoolse activiteiten), waren mijn zus en ik meestal de enige meisjes van Afrikaanse afkomst. Dat heeft een enorme invloed gehad op mijn relatie met mijn lichaam en mijn haar. Toen we klein waren, maakte onze moeder rijen vlechtjes in ons haar, en zodra we op school waren, deden mijn zus en ik alles om ze los te maken. Als tiener voelde ik me mooi met steil gebrusht haar. Een mijlpaal was voor mij het moment dat mijn moeder begin 2010 de Ethno Tendance Fashion Week Brussels oprichtte, het eerste grootschalige evenement in België gewijd aan onder meer Afro-mode en natuurlijke schoonheid. Mijn antropologische ogen gingen open en via de Ethno Tendance Fashion Week Brussels en mijn collectief Mawanamke raakte ik betrokken bij de strijd tegen de onderdrukking waarmee vrouwen met Afrikaanse roots te kampen hebben.
* Woordenlijst
- Vrouwen met Afrikaanse roots: met deze term bedoel ik vrouwen van Afrikaanse oorsprong, al dan niet van gemengde afkomst, of ze nu in Europa, Afrika, het Caraïbisch gebied of de Verenigde Staten wonen.
- Colorisme: een vorm van hiërarchie, waarbij vrouwen met een wat lichtere huidskleur meer in beeld worden gebracht dan vrouwen met een donkerdere huidskleur.
- Tractiealopecia: het volledige of gedeeltelijke, kortstondige of permanente verlies van haar door overmatig en herhaaldelijk trekken aan het haar (vlechten, weaves).
- Natuurlijk haar: haar dat niet is getransformeerd met chemische producten.
- Ontkroezen: chemische behandeling van de textuur van krullend of getextureerd haar om het glad te maken.
- Extensions/weaves: haarstijl waarbij strengen haar op het hoofd worden genaaid of gelijmd.
