ELLE duikt in de archieven van Balenciaga: van Cristóbal tot Demna

Cristóbal Balenciaga was een visionair ontwerper die tussen 1920 en 1960 geen moeite had om de heilige huisjes van de mode omver te blazen. De voorbije negen jaar zwaait Demna de creatieve scepter bij Balenciaga. Twee boeiende figuren, die veel gemeen blijken te hebben.

Ter gelegenheid van de Europese Erfgoeddagen van afgelopen september liet het Huis Balenciaga in het hoofdkwartier van de Kering-groep het werk van Cristóbal in dialoog gaan met de creaties van Demna. De iconische kledingstukken waren zo omkaderd dat bepaalde gedeeltes verborgen bleven en subtiele details extra opvielen. De tentoonstelling benadrukte tegelijkertijd de moderniteit van het werk van de Spaanse ontwerper en de bekwaamheid van de Georgische designer die aan de Academie van Antwerpen studeerde. Allebei waren ze revolutionair op hun eigen manier, en allebei drukten ze hun vernieuwende, radicale stempel op de mode.

Cristóbal Balenciaga

Beiden speelden met volumes en met zwart; hun favoriete kleur. Er zijn hele tentoonstellingen en verhandelingen gewijd aan de passie van Cristóbal voor zwart. Demna ziet zwart als het symbool van klasse en prestige. Hij zegt: “Zonder deze kleur zou de mode voor mij niet bestaan. Het is de belangrijkste kleur, het is alle kleuren in een kleur.” Uit zwart ontstaat licht en uit zwart ontstonden de spraakmakende collecties van deze vernieuwende ontwerpers, in een modetaal die door alle generaties wordt gesproken.

Ik denk niet dat we een spirituele band hebben, maar wel hetzelfde doel – Demna

Om die beter te begrijpen doken we in de archieven van Maison Balenciaga. Adembenemend in elke zin van het woord, want je gaat er binnen met een zuurstofdetector. Om de stukken zo goed mogelijk te bewaren worden het licht, de vochtigheidsgraad, de temperatuur en het zuurstofgehalte streng onder controle gehouden. Maar het zijn de vernieuwende kledingstukken en accessoires die je pas écht de adem afsnijden.

Indrukwekkende verzameling

Een onopvallend gebouw in een voorstad van Parijs. In een omgeving vol luchtdichte kasten die op kluizen lijken is de bibliotheek van Cristóbal nagebouwd, met kunst- en kostuumboeken, modebladen, de originele meubels uit zijn boetieks en portretten van zijn vrienden – waaronder een van Gabrielle Chanel. Je vindt er ook stukken van verschillende opvolgers van Cristóbal, onder wie Nicolas Ghesquière die van 1997 tot 2012 de leiding had van het Huis. Het was een hels karwei om alles te verzamelen, via veilinghuizen en oude cliënten, die tot 40 stuks uit hun privécollectie doneerden, maar ook dankzij de werknemers. Op een oppervlakte van 3000m² vind je 80.000 jurken, jasjes, mantels, borduursels, tassen en schoenen, stuk voor stuk even inspirerend en toonaangevend voor hun tijd. De wetenschappelijk uitgewerkte puurheid van Cristóbal en de manier waarop hij eindeloze nuances van zwart wist te creëren zijn nog altijd een inspiratie voor ontwerpstudio’s over de hele wereld. En als je Demna vraagt naar zijn band met de oprichter van het Huis heeft hij het over “perfectionisme en doorzettingsvermogen. Ik denk niet dat we een spirituele band hebben, maar wel hetzelfde doel.”

Balenciaga Archieven

Een museum vol vernieuwing

In de archieven worden de accessoires bewaard in dozen met een neutraal pH-gehalte om alles volledig intact te houden. Ze worden zorgvuldig schoongemaakt voor ze bewaard worden: het minste stofje in de kasten kan de kledingstukken aantasten. Goede tip voor als we zelf onze kleren weer in de kast hangen. De archivarissen vertellen dat het moeilijker is om de nieuwe stukken op de juiste manier te bewaren dan de oude, omdat er met allerlei synthetische stoffen wordt gewerkt. Daarmee moeten extra voorzorgsmaatregelen worden genomen. Voor bepaalde stukken in zijn collecties heeft Demna met dezelfde kunstvakwerkhuizen gewerkt als de oorspronkelijke, bijna een eeuw later. Een daarvan is Lemarié.

Ik hou van het onverwachte en van overdreven realisme – Demna

Als je door de gangen van de opslagruimtes wandelt, die zo steriel zijn als een operatiekamer, zie je poppen in miniatuurjurken, overblijfselen van verschillende modetentoonstellingen in de 19de eeuw. Er zijn sieraden uit de jaren 1940 die nog altijd avant-gardistisch aandoen. Ook de toiles van Cristóbal (modellen die in een goedkope stof gemaakt werden voor ze uit de uiteindelijke stof werden geknipt) en 3000 originele patronen, die nu gedigitaliseerd zijn, zijn hier opgeslagen. Alle instructies zijn zo duidelijk aangegeven dat het atelier ze precies zou kunnen namaken. Op rekken die door gehandschoende handen worden gerangschikt hangen de eerste stukken van het Huis tussen de nieuwe seizoenen. En altijd is het merk trouw aan zichzelf gebleven. Het beste bewijs is misschien wel model Danielle Slavik, die voor Cristóbal de fileerde en nu de catwalk opgaat in de collecties van Demna. Als we die laatste vragen naar zijn toekomstvisie voor het Huis zegt hij: “Mijn ambities zijn niet veranderd sinds de eerste dag: ik wil mode maken met een standpunt, mijn standpunt.”

Balenciaga Archieven

De geschiedenis evolueert

Cristóbal leerde het vak heel jong en begon op zijn twaalfde te werken. In 1937 richtte hij zijn couturehuis in Parijs op. 31 jaar later stopte hij ermee, om verschillende redenen: de veranderingen in de maatschappij, maar vooral uitputting. Na de sluiting van het Huis bleef de stock jarenlang bewaard. Na een periode van problemen met de terugkoop van licenties blies Kering het Huis in 2001 nieuw leven in. De discrete, veeleisende en precieze Cristóbal Balenciaga stond op een bepaald moment aan de leiding van een van de grootste ateliers in Parijs. Zijn werk was zo modern dat het nog altijd actueel is.

Balenciaga Archieven

Onder de invloed van Demna zijn de collecties veel meer verankerd in hun tijd, met respect voor het patrimonium van Balenciaga, maar tegelijkertijd heel persoonlijk. Van alle archiefstukken die Demna sinds zijn komst in 2015 bestudeerd heeft, was hij het meest verrukt van “de bruidsjapon in Gazar met één enkele naad en twee bustenaden”. Ook schijnbare eenvoud is een punt van overeenkomst tussen de twee ontwerpers. Nicolas Ghesquière experimenteerde met thermovormtechnieken en het mouleren van stoffen, maar Demna creëerde ‘pantashoes’, broeken met ingewerkte schoenen, en de Speed, een basket met een bovenkant van stretchtricot die je heel gemakkelijk kon aantrekken. “Voor dit seizoen heb ik tops gecreëerd die aan het lichaam geklikt worden met een superflexibel 3D geprint kader waarover stretch Spandex gespannen wordt, en een mantel van Lunaform, een biomateriaal.”

Zelfde Huis, andere tijden

Sinds de oprichting van het Huis staat Balenciaga voor verrassende kleding die voorwerpen van begeerte worden. Cristóbal wilde nooit zomaar mode maken. Hij was een tijdgenoot van de eerste surrealisten, en liet zich voor zijn hoeden inspireren door zeemansmutsen, of maakte hoofddeksels van imitatie koolbladeren. Demna houdt van het onverwachte, maar zegt zelf: “Ik hou niet van surrealisme, ik ben geen fan van Dalí of Magritte. Ik hou van overdreven realisme.”

Balenciaga Archieven

Cristóbal Balenciaga was het getormenteerde genie op zoek naar perfectie, en Demna – wiens contract onlangs voor onbepaalde tijd werd vernieuwd – creëert met het optimisme van iemand die voor zichzelf weet te zorgen. Voor de lente/zomercollectieshow van 2025 liet hij zijn modellen defileren op een lange tafel waaraan de VIPs zaten. Iedereen is dol op zijn excentriciteit en zijn schitterende accessoires. Dus we vragen hem: “In hoeverre wilt u de identiteit van het Huis doen evolueren en toch beschermen?” En dan glimlacht hij: “Daar wil ik al het mogelijke voor doen.”